Yeterlik Fiili Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Yeterlilik fiili; bir işi, eylemi yapmaya gücü yetmek anlamını içerir.

Yeterlilik fiilinin yapısı şöyledir: Fiil + “-a/-e” + bil- şeklinde yapılır.

Örnekler:

» Ahmet bu işi baş-ar-a-bil-ir. (başarmaya gücü yeter, yeterlik)

»Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mâhiyette tezâhür ed-e-bil-ir.  (etmesi olası, yeterlik, olasılık)

»Yanınıza gel-e-bil-ir miyim? İzin verir misiniz?  (yeterlik, istek, isteme, rica etme)

» Herkes kendi işiyle il-gi-len-e-bil-ir; buna izi var. (yeterlik, izin verme)

Olumsuzu şöyledir:

Gücü yetmezlik anlamı katıyorsa:
Başar-a-bil-i-r > başar-a-ma-z
Aç-a-bil-i-r-im > aç-a-ma-m
Oku-y-a-bil-i-r-im > oku-y-a-ma-m
Gel-e-bil-i-r-iz > gel-e-me-y-iz

Gücü yetmezlik ihtimali içeriyorsa:
Yaz-a-bil-i-r-im > yaz-a-ma-y-a-bil-i-r-im
Oku-y-a-bil-i-r-ler > oku-y-a-ma-y-a-bil-i-r-ler

İsteğe bağlı oluşta ihtimalin yüzde elli olduğu belirtiliyorsa:
Doğ-a-bil-i-r > doğ-ma-y-a-bil-i-r
Ol-a-bil-i-r > ol-ma-y-a-bil-i-r

————————————————-

Kurallı Bileşik Fiiller: Yeterlilik Fiili

Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “a” veya “e” harflerinden biri gelir. Cümleye gücü yetme veya olasılık anlamı katar. Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.

• Okula geç kalırsam öğretmenim kız-a-bil-ir. (olasılık)
• Sınıfı geçe-bil-me-m için çok çalışmam gerekiyor. (gücü yetme)
• Yarın fuara gid-e-bil-ir-iz, ne dersin? (olasılık)
• Şu camı kap-a-t-a-bil-ir misin? (rica)
• Sevinçten kapısında bay-ıl-a-bil-ir-im. (olasılık)

Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir; ancak aradaki ünlü harf korunur:

• Saatlerdir uğraşmama rağmen bulmacayı çöz-e-me-di-m.
• Yarına kadar bu ödevi yet-iş-tir-e-me-m.

Bazı ağızlarda ve bazı Türkî dillerde olumsuz yapıda da “bil-” fiili muhafaza edilir:

• Fikrimden geceler yat-a-bil-mi-r-em. (yat-a-mı-yor-um)

Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır:

yap-a-bil-i-r-im / yap-a-ma-m (yeterlilik fiili)
yap-ar-ım / yap-ma-m (geniş zaman)