Tanım Bildiren Cümleler (Tanımlama Cümleleri)

Tanımadığımız bir varlığı gördüğümüzde ya da ne anlama geldiğini bilmediğimiz bir kavramı duyduğumuzda sorduğumuz ilk soru “Bu nedir?” olur. Bu soruya verilen cevap çoğu zaman bir tanım şeklindedir. Bu cümleler açıkladığı şeylerin ne işe yaradığını değil ne olduğunu bildirir. Aşağıdaki cümleleri buna göre inceleyelim:

• “Eleştirmen, sanat eserini tarafsız bir gözle incelemelidir.”
• “Eleştirmen yargılarına duygularını karıştırmamalıdır.”
• “Eleştirmen, sanatçının kişiliğini değil eserini dikkate almalıdır.”
• “Eleştirmen sanat eserinin iyi ya da kötü yönlerini ortaya koyan bir sanatçıdır.”
• “Eleştirmenin her eserde aynı başarıyı göstermesi beklenmemelidir.”

Cümlelerin hepsinde eleştirmenle ilgili yargılarda bulunulmuş. Bunlardan hangisinin tanım bildirdiğini anlayabilmek için cümlelere “Eleştirmen Kimdir?” sorusunu sormalıyız. Buna sadece dördüncü cümlenin cevap verdiğini görürüz.

❖ Cümlenin tanım bildirmesi tamamen anlatımıyla ilgilidir. Kimi zaman varlık ya da kavram, özelliği bildirilerek de tanımlanabilir.

Örneğin;

• “Eleştirmen, sanat eserini tarafsız bir gözle incelemelidir.”

cümlesi “Eleştirmen Kimdir?” sorusuna cevap vermediği için tanım bildirmiyordu. Aynı cümleyi biz,

• “Eleştirmen sanat eserini tarafsız bir gözle inceleyen kişidir.”

şeklinde söylediğimizde cümle, eleştirmenin kim olduğunu bildirdiği için tanım cümlesi olur.

* Bir nesne ya da kavram öznel bir şekilde tanımlanabileceği gibi nesnel bir şekilde de tanımlanabilir.

Örneğin,

• “Deneme, yazarın görüşlerini, kanıtlamaya kalkmadan, okuru inanmaya zorlamadan anlattığı yazı türüdür.”

cümlesi nesnel bir tanımlama cümlesidir. Çünkü söyleyişe yorum katılmamıştır.

• “Deneme, yazarın, düşüncelerini kendiyle sohbet ediyormuş gibi anlattığı en etkileyici en içten bir
  yazı türüdür.”

cümlesi ise öznel bir tanımlama cümlesidir. Tanımı yapan kişi yargısına yorumunu da katmıştır.

❖ Kimi cümleler ise söyleyiş olarak tanım özelliği gösterse bile, tanım bildirmez.

Örneğin,

• “Çiçek herkesçe bilinen bir şeydir.”

cümlesi söyleyiş olarak tanıma benzemektedir. Oysa bu cümle çiçeği tanımlamaktan oldukça uzaktır. Çünkü “Çiçek Nedir?” sorusuna bu cümle cevap vermez. Burada çiçeği tanıtıcı hiçbir ifade yoktur. Ancak;

• “Çiçek renkli, kokulu bir bitkidir.”

cümlesi çok genel bir anlam verse bile çiçeği az çok tanıttığından tanım bildirmektedir.

Aşağıdaki cümlelerin hangileri tanım bildirdirmektedir?

• “Dil insanlar arasındaki bir anlaşma aracıdır.”
• “Sözcük, dilin anlamlı en küçük parçasıdır.”
• “Şiir duygusal yoğunluğunun fazlalığı nedeniyle sevilir.”
• “Roman, olmuş ya da olması olası olayları anlatan uzun bir yazı türüdür.”
• “Televizyon çağımızın en önemli iletişim araçlarından biridir.”

Örnek-1

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir tanımlama yapılmıştır?

A) Nerede insan varsa orada sanat vardır.
B) İnsanoğlu, hep sanata sığınmış ve ondan güç almıştır.
C) Sanat, yüceltici gölgesiyle kendimizi bulmamıza yardım eder.
D) Okumayı öğrenmek, sanatların en güç olanıdır.
E) Sanat, hayatı yüceltme ve daha anlamlı kılma çabasıdır.

ÇÖZÜM:
“Tanımlama” bir şeyin ne olduğunu söyleme, yani “bu nedir” sorusuna cevap verebilme demektir. Seçeneklere baktığımızda hep sanattan söz edildiğini görüyoruz. Öyleyse “sanat nedir” sorusuna cevap arayalım. Cevabın E’de olduğunu görürüz. Cevap E

Örnek-2
Aşağıdakilerden hangisi bir “tanım” cümlesidir?

A) Lirik şiir, akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanır.
B) Lirik şiirde, aşkın her türlü görünüşü, bütün yönleriyle dile getirilir.
C) Lirik şiirde şair, sözcükleri seçerken, onların ses ve görüntü gücünü göz önünde tutar.
D) Lirik şiir, duyguların, çok etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür.
E) Lirik şiirde yıllar yılı, aşk, ölüm, din gibi belirli temalar işlenmiştir. (1990 – ÖSS)

ÇÖZÜM:
“Lirik şiir nedir?” diye sorduğumuzda D’de bir tanımın yapıldığını görüyoruz. Diğer seçeneklerde lirik şiirin ne olduğu değil özellikleri üzerinde durulmuştur. Cevap D