Jonathan Swift

Jonathan Swift Kimdir? Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri

Swift, Jonathan, takma adı İsaac Bickerstaff (D: 30 Kasım 1667, Dublin, İrlanda – Ö: 19 Ekim 1745, Dublin, İrlanda) İngiliz edebiyatının en büyük yergi ustalarından İrlandalı yazar.

En tanınmış yapıtı, yaygın olarak Gulliver’s Travels adıyla bilinen Travels into Several Remote Nations of the World… By Lemuel Gulliver’dır (1726; Lemuel Gulliver’ın Dünyanın Uzak Ülkelerine Yaptığı Geziler). Yapıt Türkçeye Cüceler ve Devler Memleketinde Gulliver’ın Seyahatleri (1935, 1976), Gülliver’in Seyahatleri (1943, 2001), Gülliver’in Gezileri (1953. 2000), Gülliver’in Serüvenleri (1972, 1989), Gulliver (1983). Gulliver Cüceler Ülkesinde (1998) ve Gulliver Devler Ülkesinde (1998) gibi çok çeşitli adlarla çevrilmiştir.

Gençliği ve Eğitimi

Annesi İngiliz, babası İrlandalıydı. Babasının ölümünden sonra doğduğundan Jonathan amcalarının yardımıyla büyüdü. Altı yaşındayken İrlanda’nın en iyi okulu olan Kilkenny’ye, 1682’de de Dublin’deki Trinity College’a gönderildi, ama “Family of Swift”te (1755: Swift Ailesi) anlattığına göre, yakın akrabalarının kötü davranışları yüzünden derin bunalıma girmiş, sonuçta dersleriyle yeterince ilgilenemediği için okulu özel bir kararla (speciali gratia) bitirebilmişti. Trinity College’da lisansüstü öğrenimini sürdürürken, 1688 Devrimi sırasındaki karışıklıklar yüzünden İngiltere’ye giderek, diplomat Sir William Temple’ın Moor Park’taki (Surrey) evine yerleşti. Anılarını yazan ve denemelerini yayıma hazırlayan Temple’ın sekreterliğini üstlendi. Kendisi de Temple’ın zengin kütüphanesinden yararlandı. Bir yandan da Temple’ın dul kâhyasının kızı Esther Johnson’a ders veriyordu. İleride Stella olarak anacağı bu küçük kızla sıcak bir dostluk kurdu. 1692’de Hart Hall’a (sonradan Hertford College) girdikten sonra Temple’ın yardımıyla Oxford’da lisansüstü çalışmasını tamamladı. Bu arada Anglikan Kilisesi’ne girmiş olan Swift, 1695’te papaz olarak Belfast yakınlarındaki Kilroot’a atandı.

Edebiyat Yaşamı

Swift 1691-1694 arasında, özellikle od türünde birçok şiir yazmıştı; ilk yayımlandıklarında sert eleştirilere hedef olan bu şiirler ancak çok sonraları, özellikle de William Butler Yeats’in övgüsünü kazandıktan sonra olumlu tepki almaya başlayacaktı. Swift’in asıl başarılı olduğu tür ise şiirden çok, düzyazı yergiydi. Büyük bölümünü 1696-1699 arasında Moor Park’ta yazdığı A Tule of a Tub (Teknenin Masalı) bu alandaki yeteneğini ortaya koyuyordu. 1704’te imzasız yayımlayacağı bu yapıt, birbiriyle bağlantılı üç bölümden oluşmaktaydı. Bunlar, din ve bilimdeki yozlaşmayı yeren asıl Tule (Masal), alaylı kahramanlık öyküsü “The Battle of the Books” (Kitapların Savaşı) ve o dönemdeki aşırı din gruplarının ibadet biçimleriyle alay eden “Discourse Concerning the Mechanical Operation of the Spirit”ti (Ruhun Mekanik İşleyişi Üzerine Tartışma).

Temple’ın 1699’daki ölümünden sonra Swift, İrlanda’ya temyiz yargıcı olarak atanan Berkeley kontunun sekreteri ve özel rahibi olarak Dublin’e döndü. Sonraki yıllarda birçok kez Londra’yı ziyaret etti ve edebi başarıları, zekâsı ve etkileyici kişiliğiyle orada büyük ilgi gördü. Daha Moor Park’tayken Kilroot’taki görevinden ayrılmış, ama kilisede başka görevler almıştı. Dublin yakınlarındaki Laracor’da papazlık ederken, İrlanda ve İngiltere’deki olaylar hakkında çeşitli yazılar yayımladı. “Discourse of the Contests and Dissensions Between the Nobles and the Commons in Alhens and Rome” (Atina ve Roma’da Soylularla Halk Arasındaki Çekişme ve Anlaşmazlıklar Üzerine Tartışma) adlı yazısında Whig ilkelerini etkili biçimde ortaya koyarken. bir yandan da hem Whig’lere, hem de Tory’lere ılımlı olma çağrısında bulundu. Bu dönemdeki öbür önemli yazıları, “A Project for the Advancement of Religion, and the Reformation of Manners” (Örf ve Adetlerde Yenilik ve Dinin Geliştirilmesi İçin Bir Tasarı) ve “The Sentiments of a Church of England Man with Respect to Religion and Government”tı (Bir İngiltere Kilisesi Üyesinin Din ve Hükümetle İlgili Düşünceleri). Böylece Swift dinsel ve siyasal konularda ciddi, ama ironik bir üslupla yazdığı denemeleriyle Londra’da gittikçe ünlendi.

“Bickerstaff” takma adıyla yazdığı broşürlerde astrolog John Partridge’in ne zaman, nasıl öleceğine ilişkin ayrıntılı kehanetlerde bulundu; geniş ilgi gören bu “şeytanca” yazılar Partridge’in meslek yaşamının sonu oldu. İmzasız yayımlanmasına karşın çoğu kişi A Tale of a Tub’ın da ona ait olduğunu biliyordu. 1709’da Richard Steele’in çıkardığı The Tatler dergisinde yayımlanan kısa şiiri “A Description of the Morning” (Sabahın Betimlenişi) gibi eğlendirici yapıtlarıyla da Swift, Joseph Addison önderliğindeki Whig yanlısı yazarların dikkatini çekmeyi başardı.

Swift, yazılarında Whig politikaları doğrultusunda görüşler savunmakla birlikte, kiliseye sonuna kadar bağlı, bu yüzden de Whig’lerin kilise içinde Ayrılıkçıları desteklemelerine karşıydı. 1710’da Whig’lerin yerini alan Tory yönetimi İngiltere Kilisesi’ne karşı daha koruyucu bir tutum takınınca Swift de Tory’lere yakınlaştı, ama hükümdarın tanrısal haklarını savunan Tory görüşünü hiçbir zaman benimsemedi. İktidarın hükümdar, soylular ve halkın ortak uygulayacağı bir anayasaya dayanmasından ve üç öğe arasında, zorbalığa fırsat tanımayacak bir denge kurulmasından yanaydı. Swift’in o yıllarda Esther Johnson’a yazdığı mektuplar (1710-1713), İngiltere’de her şeyin çok çabuk değişmesi karşısında duyduğu tepkiyi dile getirir. Bu mektuplar ölümünden sonra Journal to Stella (1766-1768, 2 cilt; Stella’ya Günlük) başlığıyla yayımlanmıştır.

Swift, Tory’lere yakınlaştıktan sonra kısa sürede bu grubun en önemli siyasal yazarı oldu ve Tory’lerin yayın organı The Examiner’ın yönetmenliğini üstlendi (1710-11). Daha sonra Tory’lerin barış çabalarını desteklemek amacıyla, “The Conduct of the Allies, and of the Late Ministry, in Beginning and Carrying on the Present War” (1711; Şimdiki Savaşın Başlaması ve Sürdürülmesinde Müttefiklerin ve Eski Yönetimin Tutumu) adlı bir broşür yayımladı. 1713’te Dublin’deki St. Patrick Katedrali’ne başrahip olarak atandı.

İrlanda’ya Dönüşü

1714’te Kraliçe Anne’in ölümü ve I. George’un tahta çıkışıyla Tory iktidarı sona erdi. Bu, Swift’in İngiltere’deki meslek yaşamının da sonu oldu. Geri kalan ömrünü İrlanda’da geçiren, Swift, önceleri İngiliz asıllı İrlandalı Whig’lerin ağır saldırılarına hedef olup bir süre içine kapandıysa da, 1720’lerde yeniden toplumsal olaylara ilgi duymaya ve şiir yazmaya başladı. Zaman zaman mizaha ve ironik bir dile de başvurarak İrlanda’nın ekonomik ve toplumsal sorunları üzerine broşürler kaleme aldı; İngiliz hükümetinin, umursamaz tutumuyla İrlanda’nın geri kalmışlığında rol oynadığını savundu. Bu yapıtlardan “Drapier’s Letters” (1724-25; Kumaş Tüccarının Mektupları), İrlanda’ya yönelik para politikası yüzünden İngiliz yönetimine çatan Dublinli bir manifaturacının ağzından yazılmıştı. Gene mektup tarzında yazılmış olan “A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People from Being a Burthen to Their Parents, or the Country, and for Making Them Beneficial to the Public” (1729; Yoksul Çocukların Ailelerine ve Ülkeye Yük Olmalarını Önleyerek Onları Topluma Yararlı Hale Getirmek İçin Naçizane Bir Öneri) ise acımasız bir ironi içeriyordu. Yapıtta, toplum yararını düşünen bir yurttaş, yoksul aile çocuklarının zenginlerin sofrasına yiyecek olmasıyla aşırı nüfus sorununun çözüleceğini ve ekonomik durumun düzelebileceğini savunmaktaydı.

Gulliver ve Son Yılları

Swift, en ünlü yergisi olan Gulliver’in Seyahatleri’ni 1726’da yayımladı. Yapıtı yazmaya ne zaman başladığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1721’den önce başlayıp 1725’te bitirdiği, mektuplarından anlaşılmaktadır. Kitabın yayımlandığı yıl Alexander Pope’a yazdığı bir mektupta Swift, amacının “insanları oyalamak değil, rahatlarını kaçırmak” olduğunu belirtmişti. Gülliver’in düşsel ülkelere yaptığı yolculuklar aracılığıyla dönemin İngiliz toplumuna keskin bir eleştiri yönelten yapıt, yayımlanır yayımlanmaz büyük ilgi görerek yergi türünün en büyük klasikleri arasına girdi.

Swift üzerine en kapsamlı kaynak, I. Ehrenpreis’ın Swift: The Man, His Works, and ıhe Age (1962-1967, 2 cilt; Swift: Kişiliği, Yapıtları ve Dönemi) adlı yapıtıdır.

Diğer Eserleri

Siyasal yazı:

Some Remarks on the Barrier Trealy, between Her Majesty and the Stales-General” (1712; Majesteleri ile Etats-Generaux Arasındaki Sınır Antlaşması Üzerine Bazı Düşünceler),
“The Importance of the Guardian Considered” (1713; Vasilerin Önemi Üzerine Görüşler).
“The Publick Spiril of the Whigs” (1714; Whig’lerin Halkçı Ruhu).

Şiir: