Güvahi

Güvahi Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Güvâhî, 16. yüzyıl Divan edebiyatı şairi.

Kaynaklarda Güvâhî hakkında fazla bilgi yoktur, Geyveli olarak gösterilir. Fakat Latifi Tezkiresindeki “Geyve nâm kasabada tarattun etmişdi” cümlesi onun, adı geçen kasabadan bir başka yerde doğup sonradan Geyve’ye yerleştiğini akla getirmektedir. Doğum târihi de bilinmez. Kâtip Çelebi, asıl adını Mehmet, babasının adını ise Abdullah olarak verir.

Buna karşılık, ilk dönem kaynakları mesleğinin timâr sahibi sipahi olduğunu belirtirler. Pend-nâme’de sipahi olduğunu kendisi de söylemiştir. Kâtip Çelebi ölümünü 929/1522, Mehmed Süreyya ve Mehmed Tahir 926/1520, Agah Sırrı Levent ise 925/1519 olarak göstermektedir. Halbuki bu târihler, hem Pend-nâme’nin yazılış târihi, hem de eserde anlatılan bâzı olaylarla çelişmektedir. Pend-nâme’nin yazılış târihi 933/1526’dır. Bu durumda eserin yazılışı şâirin ölümünden sonra görünmektedir ki kabulü imkânsızdır. Ayrıca Pend-nâme’de pâdişâh olarak Kanunî’den;

Hudâyâ şâhımuz ol Hân Süleyman
Selatin zübdesi Sultân Süleyman

şeklinde söz edilmekte, vezirlerden Ayaş Paşa ile İbrahim Paşa’dan bahseden olaylara yer verilmektedir. Bu bilgilerin ışığında değerlendirildiğinde Güvâhi’nin ölüm târihinin Yavuz Sultân Selîm devrinde değil, 933/1526’dan sonra olması gerekmektedir.

Güvâhi’nin Eserleri

Pend-nâme

Güvâhi’nin eserleri konusunda da tezkirelerde farklı bilgiler yer almaktadır; Latifi ve Alî, Pend-nâme ve Kenzü’l-Bedâyi’ adlı iki eseri olduğunu, Hasan Çelebi Kenzü’l Bedâyi, Beyânî ise Pend-nâme yazdığını ve adını Kenzü’l-Bedâyi’ koyduğunu söyler. Verilen bu bilgiler ışığında Âşık Çelebi’ninkini esas almak yerinde olacaktır. Güvâhî çalışmasına Kenzü’l-Bedâyi adını vermiş, fakat eser daha sonra dâhil olduğu türün adıyla anılarak Pend-nâme olarak tanınmıştır. Kâtip Çelebi de eseri Kenzü’l-Bedâyi diye zikreder.

Pend-nâme, Attâr’ın Pend-nâme’si örnek alınarak, mesnevi tarzında, aruzun Mefâîlün-Mefâîlün-Feûlün kalıbıyla yazılmış, 2133 beyitlik bir öğüt kitabıdır. Güvâhî, eserde çok sayıda atasözü ve deyime de yer vermiştir. Eserin asıl önemi de bu malzemeyi içinde bulundurmasından gelmektedir. Yoksa eser edebî açıdan devir kaynakları olan tezkireler tarafından da pek beğenilmemiştir.

Pend-nâme’nin kime sunulduğu meselesi de kaynaklarda verilen bilgilerle çelişmektedir. Latifi, Âşık Çelebî, Hasan Çelebî ve Alî, eserin Yavuz Sultan Selîm adına yazıldığını söylemektedirler. Halbuki kitabın yazılış târihi yukarıda da belirtildiği gibi 933/1526’dır. Bu durumda eser zaman olarak Kanunî Sultan Süleyman devrine âiddir ve ona sunulmuş olmalıdır. Kaldı ki bu ihtimâlin ötesinde kitabın çeşitli yerlerinde Kanunî’nin adı geçmekte ve devir pâdişâhı olarak övülmekte, buna karşılık Yavuz Sultân Selimin adına sâdece bir defa, Kanunî nin babası olduğunu belirtmek maksadıyla rastlanmaktadır. Eser, muhtemelen Yavuz’un adına düşünülmüş, ama onun ölümü üzerine Kanuni’ye sunulmuştur.