Türk ve Dünya Sinemasında İlkler

Türk Sinemasında İlkler

* İlk film gösterisi Sultan Abdülhamit döneminde Bertrand adlı Fransız hokkabaz tarafından Yıldız Sarayı’nda yapıldı.

* Halka açık ilk film gösterisi, Galatasaray’da, Hammalbaşı Sokak’taki Avrupa Pasajı’nın 7 numaralı yerinde, Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg tarafından gerçekleştirildi. (1896-1897).

* Tepebâşı Sergi Sarayı’nın bulunduğu yerde, yine Sigmund Wemberg ilk sinema salonunu açtı. (1908)

* İşletmeciliğini Türklerin yaptığı ilk sinema, 19 Mart 1919’da Cevat Bayer ve Murat Beyler tarafından açıldı.

* 1914 (14 Kasım’da) Fuat Uzkınay Türk Sinemasının “İlk (belgesel) filmi” Ayastafanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı’nı çekti.

* İlk konulu uzun metrajlı film, 1916’da çekimlerine Weinherg’in başladığı, 1918’de Fuat Uzkınay’ın tamamladığı Himmet Ağa’nın izdivacı adlı filmdi. .

* Yurtdışında çevrilen ilk Türk filmi, 1917’de Celal Esat Erseven’in bir Faust uyarlaması olan Koruyan Ölü’dür.

* Türk sinemasının ilk vamp kadını Ahmet Fehim’in çektiği Mürebbiye filminde oynayan Madam Kalitea’dır.

* Özgün senaryolu ilk filmi İstanbul’da Bir Facia-i Aşk filmidir.

* Türk sinemasının ilk hayat kadını tipi. Beyaz Rus Anna Mariyeviç’in oynadığı İstanbul’da Bir Faciai Aşk’taki Mediha tipidir.

* İstanbul’da Bir Faciai Aşk filmi, çekimleri sırasında tutucu grupların saldırılarına uğrayarak taşlanan ilk filmdir.

* İlk tarihsel film denemesi olan Alemdar Vak’ası Yahut Sultan Selimi Sâlis (Sedat Simavi) 1918’de yarım kaldı.

* 1921’de dönemin ün yapmış güldürü sanatçısı Şadi Fikret Karagözoğlu, Bican Efendi Vekilharç adlı 22 dakikalık kısa filmiyle ilk güldürü tipini yarattı.

* 1922’de ilk özel yapımevi Kemal Film Şirketi kuruldu.

* 1923’te Atatürk‘ün emriyle Türk asıllı ilk kadın oyuncuları Bedia Muvahhit’le Neyyire Neyir Ateşten Gömlek’le kamera karşısına çıktılar.

* Ateşten Gömlek Türk sinema tarihinin ilk Kurtuluş Savaşı filmi oldu.

* Ateşten Gömlek’in oyuncularından Neyyire Neyir gazete ilanıyla sinemaya geçen ilk oyuncudur.

* 1931’de ilk ortak yapım olan İstanbul Sokaklarında adlı film çekildi. Türk, Mısır, Yunan ortak yapımı olan filmin seslendirme işlemi Paris’teki Espinay Stüdyoları’nda yapıldı. İstanbul Sokaklarında sessiz çekilip dublajı son radan yapıldığı için ilk sesli film sayılır.

* İstanbul Sokaklarında, Semiha Berksoy’un söylediği folklor şarkıları nedeniyle ilk şarkılı film olma özelliğini kazandı.

* 1932’de İpekçi Kardeşler Nişantaşı’nda ilk seslendirme stüdyosunu kurup çalışmalara başladılar.

* 1932’de “Sinema Filmlerinin Kontrolü Hakkında Talimatname” yürürlüğe girdi.

* Türkiye Güzellik Kraliçesi seçildikten sonra sinema oyunculuğuna geçen ilk güzel Feriha Tevfik oldu.

* İlk operet türündeki film, senaryosunu Mümtaz Osman takma adıyla Nâzım Hikmet’in yazdığı Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Karım Beni Aldatırsa filmidir.

* Karım Beni Aldatırsa Türk kızlarının mayoyla göründükleri ilk film oldu. ‘

* Söz Bir Allah Bir’le sinema oyunculuğuna başlayan Cahide Sonku, Türk sinemasının ilk kadın yıldızı oldu.

* 1934’te Muhsin Ertuğrul‘un yönettiği Leblebici Horhor Ağa, 2. Venedik Uluslararası Film Şenliği’nde “Onur Diploması” aldı.

* İlk köy filmi denemesi, Aysel Bataklı Damın Kızı filmi oldu.

* Türk sinemasının ilk kadın yönetmeni (tartışmalı bir konu da olsa) Vatan ve Namık Kemal filmini yöneten Cahide Sonku’dur. (1951)

* Cahide Sonku, Vatan ve Namık Kemal’de yapımcılık yaparak Türk sinemasının ilk kadın yapımcısı oldu.

* 25 Eylül 1929’da Türk sinemalarında (Kadıköy Opera Sineması) Kadının Askere Gidişi adlı ilk yabancı sesli film gösterildi.

* Türk sinemasında ilk dublaj Alman filmi Gün Batarken’de İ. Galip Arcan tarafından yapıldı. (İlk dublaj yapan kişinin Nâzım Hikmet ya da Ferdi Tayfur olduğu da söylenir.)

* Türk sinemasının ilk kadın Dublaj Yönetmeni Sacide Keskin’dir.

* Türk sinemasında “tiyatrocular dönemi” olarak adlandırılan Muhsin Ertuğrul’un egemenliğindeki döneme ilk “darbe” vuran yönetmen Faruk Kenç’tir.

* Şarkıcı-oyuncular modasını başlatan ilk film, Muhsin Ertuğrul’un yönettiği, Münir Nurettin Selçuk’un şarkıcı-oyuncu olduğu Allah’ın Cenneti filmidir.

* Türk sinemasının ilk “jön prömiyer” (yakışıklı, masum yüzlü, romantik) tipi Suavi Tedü’dür.

* Türk sinemasında, yerli malzemeyle yapılmış ses makinesi kullanılarak çekilen, ne makine mucidinin, ne de çekilen filmin adının ve yönetmenin bilindiği ilk sesli film, Eminönü İş Bankası Şubesi adına, tasarrufun önemini vurgulamak amacıyla çekilen bir reklam filmidir. (1940’lar).

* Türk sinemasının bir kaza sonucu yanan ilk filmi, 1944’te çevrilen, yönetmenliğini Baha Gelenbevi’nin yaptığı Deniz Kızı adlı filmdir.

* Sinema salonlarındaki koltukların ilk kez numaralanması, aşırı izdihamı önlemeye çalışan belediyenin aldığı karar sonucu olur.

* 1953’te Halıcı Kız (Muhsin Ertuğrul) ve Salgın’la (Ali İpar) renkli filme geçiş dönemi başladı.

* İlk üstün yapım denemesi, 1947’de, yönetmenliğini Turgut Demirağ’ın yaptığı Bir Dağ Masalı filmidir.

* Türk sinemasında ilk yarışma, 1934 yılında Cumhuriyet Gazetesi ile İpek Film Şirketi’nin ortaklaşa düzenledikleri “senaryo musabakası”dır. Şevket Süreyya Aydemir bu yarışmanın ilk birincisi olur.

* Türk sinemasında, oyuncular sigorta kapsamına ilk kez Barbaros Hayrettin Paşa filminde, İpek Film Şirketi tarafından alınırlar. (1951).

* Dergi yarışmaları (Yıldız Dergisi) sonucu Türk sinemasına ilk gelen oyuncular, Ayhan Işık, Belgin Doruk ve Mahir Özerdem’di. (1951)

* Lütfi O. Akad, Kanım Namına filmiyle (1952) sinemacılar dönemini başlatan ilk sahici yönetmen oldu.

* Türk sinemasının ilk canlandırma sineması deneyimi, 1951’de yapımcı Turgut Demirağ’ın girişimiyle oldu. Evvel Zaman içinde adlı bu uzun metrajlı çizgi filmi karikatürcü desinatör Yüksel yönetiminde 20 kişilik bir ressam ekibi tarafından gerçekleştirildi. (Bu ilk film ve daha başkaları banyo için gönderildiği ABD’de kayboldu.)

* Türk sinemasında kamera karşısına çıkan ilk çocuk oyuncu 1935’te, Aysel Bataklı Damın Kızı filminde Aysel’in çocuğu rolündeki Ergun Köknar olmuştur.

* 1965’te Türk Sinematek Derneği kuruldu.

* 1970’de ilk masal filmler çekilmeye başladı. Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler.

Dünya Sinemasında İlkler

* Sinema tarihinde hareketin izlenebildiği ilk aygıt Edison’un buluşu “Kinetoskop”tu (1892). Ancak bir kişi bakabiliyor ve görüntü perdeye yansımıyordu.

* İlk sinema imparatoru Amerikalı William Fox oldu. Kinetoskop aracılığıyla salonunda parayla kutsal resimler gösteren Fox, gösteriyi Noel şarkılarıyla destekliyordu. 1894’te Fox’un salonlarının sayısı lOO’ü geçmişti.

* Dünyanın ilk film stüdyosu “Black Maria”yı Edison 1894’te Kaliforniya’da kurdu. Ne var ki, burada gerçekleştirilen filmler yalnızca kinetoskoptan izlenebildi.

* İlk biletli halka açık film gösterimi 28 Aralık 1895’te Paris Capucines Bulvarı’ndakı Grand Cafe’de, fotoğraf fabrikatörü ve “Kinematograf’ın mucidi Louis Lumiere ve kardeşi Auguste tarafından gerçekleştirildi. Bu film, bir trenin gara girişini yansıtıyordu beyaz perdeye.

* Georges Melies’in 1902’de çektiği 16 dakikalık Aya Yolculuk, sinema tarihinin ilk konulu filmiydi.

* İlk konulu uzun metrajlı filmi 1906 yılında Avusturyalı Tait Kardeşler gerçekleştirdi: The Story of the Kelly Gang, Film 70 dakikaydı.

* The Great Train Robbery (1903). 90 dakikalıktı. Edwin S. Porter’in çektiği filmde haydut rolünü George Barnes oynuyordu. Filmin sonunda tabancasını izleyicilere doğrultup ateş ediyordu Barnes. İzleyicileri çok etkilemişti bu sahne. Gerçi film sessizdi ama beyazperdede ilk kurşun Barnes’in tabancasından çıkmıştı.

* Sinemanın ilk kadın starı Kanada asıllı ABD’li Mary Pickford’dur. İlk kez 1909 yılında D.W. Griffith’in The Lonely Villa filminde oynadı.

* Hollywood’ta çevrilen ilk filmi David W. Griffith yönetti: Eski Kaliforniya da. Film 1910 yılında yalnızca iki günde çekildi.

* Sinema tarihinin ilk büyük prodüksiyonu Bir Millet Doğuyor’u. 1914 yılında David W. Griffith gerçekleştirdi. Film kusursuz tekniği ye anlatımıyla büyük bir beğeni kazandı ve 48 milyon dolar gelir getirdi.

Amerikalı beyazları “İyi Güneyliler” ve “Kötü Kuzeyliler” olarak ikiye ayıran film, Amerikan İç Savaşı’nı anlatıyordu ve ırkçı bir bakış açısı vardı.

* Sinema tarihinin ilk vampı Theda Bara 1915 yılında büyük bir reklam kampanyasıyla halka tanıtıldı. A Fool There Was filminde öyle abartılıydı ki vampire benzeyen davranışlarından “vamp” sözcüğü doğdu.

* 1916 yılında çevrilen Tanrının Kız’ında oynayan Anette Kellerman, beyazperdenin ilk “çıplak”ı oldu.

* Üç Alman mühendis ilk “ışığa duyarlı film”i buldular. Bu filmle çekilen Köy Yaşantısı çok başarılıydı. Ama “ışığa duyarlı film”in patentini almak William Fox’a kısmet oldu (1926).

* Sessiz sinemanın en büyük yıldızı Rudolph Valentino ilk başrolünü 1921’de Mahşerin Dört Atlısı filminde oynadı. 1926 yılında 31 yaşındayken öldüğünde hayranlarından intihar edenler oldu.

* Ve ilk sesli film: 1927’de çekilen, Broadway’de büyük başarı kazanmış Yahudi kökenli zenci oyuncu Al Jolson’un hayatını anlatan Caz Şarkıcısı sinema tarihinin ilk sesli filmi oldu.

* İspanyol yönetmen Luis Bunuel ve ressam Salvador Dali, ilk gerçeküstücü kısa filmi 1928 yılında gerçekleştirdiler: Endülüs Köpeği.

* İlk ödüllü Oscar töreni Hollywood’daki Roosevelt Oteli’nde 16 Mayıs 1929’da yapıldı.

* 1926 yılında gerçekleştirilen Metropolis bilimkurgu klasiği oldu. Alman yönetmen Fritz Lang filmi 36 bin figüranla 360 günde çekti.

* İlk vampir filmi 1922 yılında çekildi: Nosferatu.

* Sinema tarihinin ilk büyük reklam kampanyası Rüzgâr Gibi Geçti için yapıldı. Erkek oyuncu olarak Clark Gable’ın seçilmesinden sonra kadın oyuncu iki yıllık bir kampanya sonunda belirlendi. Başvuran 1400 aday içinde 90’ına deneme filmi çektirildi ve sonunda Scarlet rolü Vivien Leigh’in oldu. 220 dakikalık süresiyle o güne dek gerçekleştirilen en uzun film olan Rüzgâr Gibi Geçti’nin galası 15 Aralık 1939’da 300 bin nüfuslu Atalanta’da yapıldı ama filmi izlemek için tam bir milyon kişi geldi kente. Ne var ki, filmi izleyebilmek 2500 kişilik seçkin bir davetli topluluğuna kısmet oldu.

* Tarzan, beyazperdede ilk kez 1918 yılında görüldü. Ama Tarzan’ı bütün dünyaya tanıtan 1932 yılında bu rol için seçilen Alman milli yüzücü Johnny Weismüller oldu.

* Uluslararası Venedik film Festivali ilk kez Ağustos 1932’de yapıldı.

* İlk kısa metrajlı canlandırma filmine Walt Disney imza attı: Mickey Mouse. Disney, 1933Te tümü renkli olan ilk canlandırma filmi Çiçekler ve Ağaçlar’ı gerçekleştirdi, 1937’de ilk uzun metrajlı canlandırma filmi Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler’i çekti.

* Alfred Hitchcock, Hollywood’taki ilk filmim 1940 yılında gerçek, leştir di: Rebecca.

* Cannes Film Festivali ilk kez 1946 yılında yapıldı.

* 1958 yılında çekimine başlanan Charlton Heston’un oynadığı BenHur’da 50 bin figüran rol aldı. 217 dakikalık filmin 11 dakikasını oluşturan yarış sahnesinin çekimi iki ay sürdü. Bu film 11 dalda Oscar alarak bugün de kırılamayan bir rekorun sahibi oldu (1959).

* Bilimkurgu sinemasının hâlâ aşılamayan doruğu 2001: Uzay Macerası 1968 yılında çekildi.

Edebiyat ve Sinema