Erasmus Kimdir? Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri

Erasmus, Desiderius
Doğum: 27 Ekim 1466-69, Rotterdam ya da Gouda, Hollanda
Ölüm: 12 Temmuz 1536, Basel, İsviçre

Kuzey Avrupa Rönesansı’nın en büyük ustası, Kilise Babaları’nın metinleri ve klasik edebiyat araştırmacısı hümanist bilgin. Yunanca Yeni Ahit’in ilk derlemesini hazırlamıştır.

Babası rahip olan Erasmus, okula Gouda’da başladı. 1475 ile babasını kaybettiği 1483 arasında Deventer’de St. Lebuinus Okulu’nda eğitim gördü. Okul Ortak Yaşam Kardeşliği cemaatinin önderleri tarafından hümanist düşüncelere açılmaya başlamıştı. Erasmus o dönemde ülkenin bu bölgesinde güçlü olan devotio moderna akımının İsa’yı merkez alan dindarlığından etkilendi. Vasilerinin kendisi ve kardeşi Peter için tasarladığı manastır yaşamını çekici bulmamakla birlikte, karşı çıkacak durumda olmadığından, Steyn’de Augustinusçu Rahipler’e katıldı; 1492’de de papazlığa atandı. Manastır yaşamı edebiyat çalışmalarına olanak verdiyse de sınırlamaları onda bireysel özgürlük tutkusunu uyandırdı. İki yıl kadar sonra manastırdan ayrılarak Cambrai piskoposunun sekreteri oldu; çok geçmeden de bir arkadaşının aracılığıyla Paris Üniversitesi’nde ilahiyat eğitimi için piskopostan izin alarak College de Montaigu’ye girdi.

Paris’te hümanistlerle tanışan Erasmus Robert Gaguin’in De origine et gestis Francorum compendium’unda (1495; Frankların Kökenleri ve Yaşam Tarzları Üzerine) yer alan makalesiyle adını duyurdu. Özel ders verdiği dört öğrencisinin eğitimi için De conscribendis epistolis (Mektup Yazma Üzerine), De copia verborum (Sözcüklerin Zenginliği Üzerine), De ratione studii el instituendi pueros (1512; Erkek Çocukların Eğitimi Üzerine) ve Colloquia familiaria (Teklifsiz Konuşmalar) adlı elkitaplarını yazdı. Bunların sonuncusu birçok kez gözden geçirildi ve Erasmus’un en ünlü yapıtları arasında yer aldı.

Erasmus’un bütün istediği rahat koşullarda çalışmaktı. 1499’da öğrencisi William Blount’un (Lord Mountjoy) çağrısı üzerine İngiltere’ye gitti. Başpiskopos William Warham ve John Fisher’ın koruması kadar William Grocyn, Thomas Linacre, William Latimer ve hepsinden önemlisi John Colet ile Thomas More’un dostluğu daha sonra sık sık İngiltere’ye dönmesine yol açtı. İngiltere’de dinsel içerikli tartışmalara katıldıysa da klasik yazarlara ilgisi azalmadı. Yaşamı boyunca Plinius ve Seneca gibi Latin yazarların yapıtlarını derledi; klasik Yunan edebiyatından çeviriler yaptı.

1500’de İngiltere’den ayrılan Erasmus haziranda, Adagiorum Chiliades’in (Eski Sözler) çekirdeğini oluşturan geniş bir atasözleri derlemesi yaptı. Sonraki birkaç ayı Fransa ve Felemenk’te geçirdi. Bu arada Yunancasını ilerletti. 1503’te din konusundaki düşüncelerinin en önemli öğelerini yansıtan Enchiridion militis Christiani’yi (Hıristiyan Savaşçının Elkitabı) yazdı. Kitap daha sonraki De interdicto esu carnium (1522; Et Yeme Yasağı Üzerine), E.xomologesis (1524; İtiraf), Modus orandi Deum (1533; Tanrı Katına Yükselmenin Tarzı) ve Aragonlu Catherine’e adadığı Christiani matrimonii instituo (1526; Hıristiyan Evlilik Kurumları) gibi çalışmalarının hepsinden daha nitelikliydi. 1528’de bazı mezmurlar üzerine yorum yazdıktan sonra yaşamının sonuna doğru Eski Ahit’in Vaizler Kitabı üzerine bir yorumunda vaaz konusunu ele aldı.

1504 yazında Leuven yakınlarında bulunan Park’taki bir manastır kütüphanesinde Lorenzo Valla’nın Yeni Ahit üzerine yazdığı Adnolationes (Görüşler) adlı kitabın elyazmalarını buldu. 1505’te Vulgata’nın (Kitabı Mukaddes’in 4. yy’daki Latince çevirisi) eleştirisini içeren bu yazmaları düzenledi. 1505-1506 yıllarında İngiltere’ye dönerek ödünç alabildiği elyazmalarından bir Yunanca Kitabı Mukaddes metni oluşturdu. Daha sonra VII. Henry’nin doktoru Giovanni Battista Boerio’nun oğullarının özel öğretmeni olarak İtalya’ya gitti. 1506’da Torino’da ilahiyat doktorasını tamamladı. Eylül 1508’de Venedik’te eklemelerle 3 binden fazla atasözüne ulaşan Adagiorum Chiliades’i yayımladı.

Erasmus İtalya’da papalık çevrelerinde dostlar edindiği halde İngiltere’ye döndü. Burada Sir Thomas More’un yanında kalarak Encomium moriae’yi (1509; Deliliğe Methiye, 1941, 1992/Deliliğe Övgü, 1987) yazdı ve bu en ünlü yapıtında yalnızca klasik ve ortaçağ düşüncelerini değil, kendi kavrayış ve zekâsını da ortaya koydu. Daha sonra Cambridge Üniversitesi’nde Yunanca dersleri veren Erasmus 1514’te Basel’e gitti. Bu dönemde. 1513’te ölen Papa Julius’u hedef alan Juliııs exclusııs adlı yergiyi yazdı. Gene 1514’te manastır yaşamına dönmeye çağrılınca papalığa başvurarak Florentius adlı hayali biri için dış dünyada yaşama ve edebiyatla uğraşma izni istedi. 1517’de Papa X. Leo, Erasmus’a manastır dışında yaşama ve tarikat üyeleri gibi giyinmeme iznini verdi.

Erasmus 1516’da yayımladığı Yeni Ahit derlemesinde öncelikle Yunanca metni kullandı; Yunanca metnin yanında da kendi zarif Latince uyarlamasına yer verdi ve çalışmasını Papa X. Leo’ya adadı. Daha o dönemde çok etkili olan yapıtın ilk baskısında görülen bazı yanlışlar sonraki baskılarda düzeltildi. Önsöz niteliğindeki makalesinde Erasmus, kutsal metinlerin herkes tarafından incelenmesi, her dile çevrilmesi çağrısında bulunuyordu. 1517-21 arasında Leuven’de yaşadı ve öteki hümanistlerle yazıştı; mektuplarının çoğu kusursuz Latincesiyle ötekilerininkinden ayrılıyordu, ama içlerinde yeni çağın yazın dilini haber verenler de vardı. Kasım 1521’de Basel’e yerleşti ve Kilise Babaları’nın yazılan üzerine büyük bir çalışmaya girişti. Dokuz ciltlik Hieronymus derlemesini (1516), 1520’de Cyprianus, 1522’de Sahte Arnobius, 1523’te Hilarius, 1526’da (Latince) İrenaeus, 1527’de Ambrosius. 1528’de Augustinus, 1530’da (Latince) Ioannes, 1532’de Basileios ve 1536’da (Latince) Origenes derlemeleri izledi.

Reform hareketi, Erasmus’un edebiyatın altın çağı hayaline son verdi. Hiç karşılaşmadığı Luther ona göre ancak dogmatik bir ilahiyatçı olabilirdi. Erasmus önceleri kilise kavgalarına karışmadı; hatta 1520’de Luther ile Henry arasında bir tür arabuluculuğa kalkıştı. 1524’te De libero arbitrio (Özgür İrade Üzerine) ile Luther’i eleştirdi. Luther’in 1525’te buna yerdiği De servo arbitrio (Bağımlı İrade Üzerine) adlı yanıta karşı da Hyperaspistes diatribe adversus servum arbitrium M. Letheri’yi (Luther’in Bağımlı İradesine Karşı Polemik) yazdı. Reformcuların zaferi, Erasmus’un başka bazı hümanistlerle birlikte 1529’da Basel’den ayrılmasına yol açtı. 1533’te barış kaygısıyla De amabili ecctesiae concordia’yı (Kilise Birliğinin Çekiciliği) yazdı. Papa III. Paulus tarafından Deventer başrahibi unvanı verilen Erasmus 1535’te Basel’e döndü ve ertesi yıl orada öldü. Yapıtlarını Latince yazan Erasmus’un son sözleri olan Lieve God (Sevgili Tanrı) Felemenkçeydi. Erasmus’un yaşamöyküsünü konu alan önemli yapıtlardan biri Stefan Zweig’ın Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam (1933; Rotterdamlı Erasmus’un Zaferi ve Trajedisi, 1987) adlı kitabıdır.

Diğer Eserleri

• Inslilutio priucipis Christiani (1516; Hıristiyan Prenslerin Eğitimi, 2000).
• Novum instrumentum (1516; Yeni Araç).
• Ratio seu compendium verae theologiae (1518; Gerçek İlahiyat Kuramı ve Kazandırdıkları),
• Dialogus, cui titulus Ciceronianus, sive, de optimo dicendi genere (1528; Cicero’ya: Diyalog ve Söylevlerin İyi Kökeni Üzerine),
• De sacrienda eccleside concordia (1533; Kilise Birliğinin Kutsallığı Üzerine),
• Ecclesiasiae sive de ratione concionandi libri guatuor (1535; Dua Kitabı; Dinsel Bir Kamu Eğitimcisinin Görevleri Üzerine Deneme).

Dünya Edebiyatı

• Yunan – Latin Edebiyatı
• İtalyan Edebiyatı
• İngiliz Edebiyatı
• Alman Edebiyatı
• İspanyol Edebiyatı
• Amerikan Edebiyatı
• Fransız Edebiyatı
• Rus Edebiyatı
• Dünya Edebiyatı Genel
• Batı Edebiyatı Genel
• Edebiyat Akımları