8. Sınıf Türkçe Dersi Dil Bilgisi Konuları, Etkinlikleri, Konu Anlatımı

KONU 1. Fiilimsiler ile ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama

1. Fiilimsiyle, fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar.
2. Fiilimsilerin işlevlerini ve kullanım özelliklerini kavrar.
3. Fiilimsileri özelliklerine uygun biçimde kullanır.
4. Cümlede, fiilimsiye bağlı kelime veya kelime gruplarını bulur.

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ

• “Tamamla ve Birleştir”: Cümlelerdeki boşluklar uygun fiilimsi ekleriyle tamamlanır. (bk. Kılavuz)
• “Doğru mu Yanlış mı?” Verilen cümlelerdeki fiilimsiler bulunur. ( (bk. Kılavuz)
• “Birleştirelim”: Fiilimsiler kullanılarak iki veya daha fazla cümleyi birleştirme çalışmaları yapılır. (bk. Kılavuz)
• “Dolaylı Anlat”: Verilen cümleler fiilimsi ekleri kullanılarak dolaylı anlatım cümlesine dönüştürülür. (bk. Kılavuz)
• “Benim Görevim”: Verilen cümlelerdeki kelimelerin kalıcı isim mi, fiilimsi mi olduğu belirlenir. (bk. Kılavuz)
• “Ben Bu Cümlede…”: Fiilimsilerin cümlelere kattığı anlamlar cümlelerin yanına yazılır.
• Yarışma: Fiilimsi ekleri kullanılarak en doğru ve en uzun cümleyi yazma yarışması düzenlenir.
• “Beni Farket”: Verilen kelimelerin aldıkları eklerin adları yazılır. (bk. Kılavuz)
• “Değiştir”: Verilen cümlelerdeki sıfat fiiller isim yapılır. (bk. Kılavuz)

AÇIKLAMALAR

[!] Bütün dil bilgisi çalışmalarında, öğrencilerin edindikleri bilgileri, okudukları ve dinlediklerini anlamlandırmada kullanmalarına; konuşurken ve yazarken uygulamalarına ağırlık verilir.

• 1. 4. Öğrencilerin cümle ya da metin içinde fiilimsi ile buna bağlı kelime ya da kelime gruplarını bir bütün olarak algılamasına yönelik çalışmalara ağırlık verilir.
• Fiilimsiler ile ilgili bilgi ve kuralları uygulamaya yönelik kazanımların değerlendirilmesinde; açık uçlu, kısa cevaplı, dol-durmalı sorular; çalışma kâğıtları, standart testler, süreç gelişim dosyaları, eşleştirme testleri, öz değerlendirme formları, gözlem formları kullanılabilir.

KONU 2. Cümleyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama

1. Cümlenin temel ögelerini ve özelliklerini kavrar.
2. Cümlenin yardımcı ögelerini ve özelliklerini kavrar.
3. Cümlede vurgulanmak istenen ifadeyi belirler.
4. Cümledeki fiillerin çatı özelliklerini kavrar.
5. İsim cümleleri ve fiil cümlelerini, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.
6. Kurallı ve devrik cümleleri, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.
7. Cümlelerin yapı özelliklerini kavrar.
8. Kalıplaşmış cümle yapılarının kuruluş ve kullanım özelliklerini kavrar.
9. Cümlenin ifade ettiği anlam özelliklerini kavrar.
10. Cümleler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar.
11. Cümleye hâkim olan duyguyu fark eder.

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ

• “Gökkuşağı”: Cümlenin ögeleri değişik renklerle çizilir (1, 2. kazanım).
• “Ben Bir Ögeyim”: Bir cümle verilerek ögeleri bulunur. Her ögeye karşılık olarak bir öğrenci seçilir. Seçilen her öğrenci cümlede kendi görevini anlatır. Cümle, ögelerin yerleri değiştirilerek okunur (1, 2. kazanım).
•  “Biz Bir Cümleyiz”: Cümlenin ögelerini bulmaya yönelik hazırlanan kartlarla grup çalışması yapılır (1, 2. kazanım). (bk. Kılavuz)
•  “Yerlerini değiştirelim”: Cümledeki kelime ve kelime gruplarının yeri değiştirilerek vurgunun nereye kaydığı belirlenir (3. kazanım).
• Sınıflandırma: Günlük hayatta kullanılan kalıplaşmış cümle yapılarının hangi durumlarda kullanıldığını belirler (3. kazanım).
• Dönüştürme: Geçişsiz fiiller uygun eklerle geçişli yapılır (4. kazanım).
• Tamamlama: Cümleyi oluşturan kelimelerdeki boşluklar uygun çatı ekleriyle tamamlanır (4. kazanım).
• Gruplandırma: Çeşitli metinlerdeki cümleler yükleminin türüne göre gruplandırılır (5. kazanım).
• Gruplandırma: Metinlerdeki cümleler yapı özelliklerine göre gruplandırılır (7. kazanım).
• Altını çizme: Cümleye hâkim olan duyguyu belirleyen kelimelerin altı çizilir (11. kazanım).

AÇIKLAMALAR

• 2. 1. Çekimli fiil ve çekimli fiillerde kişi konusuna gönderme yapılarak yüklem ve öznenin özellikleri kavratılır. Yüklemi belirtilmemiş olan (eksiltili) cümlelerin anlatımda kazandığı özelliklere değinilir.
• 2. 2. Yardımcı ögeler nesne (belirtili ve belirtisiz), yer tamlayıcısı, zarf tamlayıcısı olarak ele alınır. Belirtisiz nesnenin yüklemden hemen önce kullanıldığına dikkat çekilir.
• 2. 1, 2. 2. Cümlede yer alan “ara söz”ler ile bunların ilgili olduğu ögeler vurgulanır. Cümlenin herhangi bir ögesinin açıklaması olmayan ara sözler örneklendirilir.
• 2.1, 2.2. Cümleyi ögelerine ayırma çalışmaları yapılır. Bu sırada kelime gruplarının bölünmemesine dikkat edilir.
• 2. 4. Özneye göre etken ve edilgen, nesneye göre geçişli ve geçişsiz çatı özelliklerinden söz edilir. Fiilden fiil yapma ekleri ile ilişkilendirilir.
• 2. 7. Cümleler arasında öge/ek ortaklığı; bağlaç, noktalama işareti ve anlamca zıtlık ya da paralellik oluşturan kelimelerin kullanımı gibi ilişkilere dayalı bağlantı şekillerine ve içinde fiilimsi bulunan cümlelerin yapı özelliklerine dikkat çekilir.
• 2. 8. Kalıplaşmış cümle yapılarında belli kuruluş ve kullanım özellikleri taşıyan “Ne kadar erken kalkarsan o kadar iyi olur.”, “Şu sokak senin bu sokak benim… Gez babam gez. ” gibi cümleler ele alınır. Öğrencinin kalıplaşmış cümle yapılarını kullanmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilir.
• 2. 9. Olumlu, olumsuz cümleler ile varsayım, ihtimal, karşılaştırma, öneri, onaylama, değerlendirme, tanımlama, beklenti, kararsızlık vb. anlam özellikleri ele alınır.
• 2. 10. Yakın/uzak anlamlılık, sebep-sonuç, amaç-sonuç vb. anlam ilişkileri ele alınır.
• 2. 11. Üzülme, şaşırma, beğenme, özlem, pişmanlık vb. duygular ele alınır.
• Cümleyle ilgili bilgi ve kuralları uygulamaya yönelik kazanımların değerlendirilmesinde; açık uçlu, kısa cevaplı, doldurmalı sorular; çalışma kâğıtları, standart testler, süreç gelişim dosyaları, eşleştirme testleri, öz değerlendirme formları, gözlem formları kullanılabilir.

KONU 3. Anlatım bozukluklarını belirleme ve düzeltme

1. Cümlede anlatım bozukluğuna neden olan kullanımları belirler.
2. Anlatım bozuklarını düzeltir.

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ

• Araştırma: Basın yayın organlarında rastlanan, anlatım bozukluğu olan cümleler not edilir, sınıfta düzeltilir.
• “Doğrusu”: Yanlış anlamda kullanılan kelimelerin yerine doğrusu yazılır.
• “Neredeyim?”: Kelimelerin cümlede yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan hatalar, kelimeler uygun yerlere getirilerek düzeltilir.

AÇIKLAMALAR

• [!] Öğrencinin 8. sınıfa kadar öğrendiği dil ve anlatım kurallarının temelini teşkil ettiği anlatım bozuklukları üzerinde durulur.
• Anlatım bozukluklarını belirleme ve giderme ile ilgili kazanımların değerlendirilmesinde; açık uçlu, kısa cevaplı, doldurmalı sorular; çalışma kâğıtları, standart testler, süreç gelişim dosyaları, eşleştirme testleri, öz değerlendirme formları, gözlem formları kullanılabilir.

Kaynak: MEB Türkçe Dersi Öğretim Programı