Irak (Kerkük) Türkleri Edebiyatı

* Genelde Azeri lehçesine bağlı olan Irak Türkleri edebiyatında Doğu ve Güneydoğu ağız özellikleri de önemli ölçüde etkili olmuştur.

* Irak Türkleri edebiyatı, 1918’e kadar Azerbaycan ve Anadolu Türkleri edebiyatı ile paralellik içindedir.

* Nesimî, Fuzûli, Ahdî, Bağdatlı Ruhi, Garibî, Fazlî (Fuzûli’nin oğlu)… bu topraklarda yetişen edebi kişiliklerdir.

* Irak Türkleri, halk edebiyatı ile klasik edebiyatı birbirine yaklaştırmışlardır.

* 1918’den sonra Anadolu ile bağlantısı kopan Irak Türkleri, edebiyatlarını eski gelenek üstünden sürdürmüşlerdir. Geleneksel yapılarına bağlı kalarak kimliklerini korumaya çalışan Türkmenler, burada kendilerine dönük biçimde yaşamak zorunda kalmışlardır.

* 20. yüzyılda sade dille yazma eğilimi görülmeye başlamıştır. Hicri Dede, Hıdır Lütfi, Mehmet Sadık, Ata Terzibaşı… gibi şair ve yazarlar eserlerini sade dille vermişlerdir. Kimileri ise hece ölçüsüyle yazmıştır. Bu eğilimde, Anadolu’da gelişen Millî edebiyatın etkisi vardır. Halk deyimleri ve ulusal motiflere yer verilmiştir.

* Klasik edebiyat ile halk edebiyatının özelliklerini birleştiren “Hoyrat” türü, yazılı edebiyatta da kendine yer bulmuş, şairler hoyrat türünde eserler vermişlerdir.

* İngiliz mandası önce Türkçe eğitime izin vermiş, sonra da tümden ortadan kaldırmıştır. Böyle olunca ana dili gelişimi büyük darbe yemiştir.

* 1958’de krallık yönetimi sona ermiştir. Yeni dönemle kısmî serbestlik içinde Irak Türkleri, Kerkük Kardaşlık, Afak…” gibi gazete ve dergiler çıkarmışlardır.

* 1959’da Kerkük katliamında Türk aydınlarının önemlileri katledilmiştir. Yaşanan bu sarsıntıya karşın ulusal bilinç diri tutulmuş, çağdaş edebiyatı yaşatma yolunda adımlar atılmıştır. 1961’de çıkan Kardaşlık Dergisi bu yolda hizmet vermiştir. Bu dergi de hükümetçe kapatılmış, kadrosu baskılar altına alınmıştır.

* Ata Terzibaşı; Kerkük Havaları, Hoyrat ve Manileri konusunda kitaplar yayımlamıştır.

* Son dönemdeki bazı yazar ve şairler: Ali Saip, Tevfik Celal Orhan, Mustafa Gökkaya, Nihat Akkoyunlu, Ayhan Kırdar…

Ayrıca bakınız ⇒

Türkiye Dışındaki Çağdaş Türk Edebiyatı