Tanzimat I. ve II. Dönem Edebiyatının Genel Özellikleri

Tanzimat I. ve II. Dönem Edebiyatının (temsilcileri, sanat anlayışları, hikâye, roman, tiyatro, şiir, eleştiri, hatıra, makale, gezi) Genel Özellikleri

I. DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1876)

TEMSİLCİLERİ

SANAT ANLAYIŞLARI-KİŞİLİKLERİ

Sanat, toplum içindir.
Sanatçılar idealist insanlardır. Edebiyattaki yenilikleri topluma benimsetme çabası içindedirler.
En önemli amaçları toplumu bilinçlendirmektir.
Edebiyatı Batılılaşma yolunda bir araç olarak görürler.
Güzellik kavramını ikinci plana atarak faydaya ve ideale yöneldiler.
Hareketli, heyecanlı bir kişiliğe sahiptirler.

ŞİİR

Şiirin biçiminden çok içeriği ile ilgilendiler.
Hece ölçüsünü kullanmanın gerekli olduğu fikri savunulsa da divan şiiri nazım şekilleri aynen devam etti, şiirin yalnızca içeriğinde yenilikler oldu.
Vatan, hürriyet, adalet gibi kavramlar şiirde dile getirildi.
Şiir dilinde sadeleşme savunuldu ancak tam manasıyla uygulanamadı. Şiir dili ağırdır.
Şiiri kendi fikirlerini açıklamak ve yaymak için bir araç olarak gördüler. Şiire ideolojik yaklaştılar.
Sanatsal üsluba, süslü anlatıma önem vermediler.
Kafiye göz içindir.” anlayışına sahiptirler.
Aydınlanma dönemi düşünürlerinden Voltaire, J. J. Rousseau ve Montesguieu’dan etkilendiler.

HİKÂYE (ÖYKÜ)

İlk öykü örneklerini Ahmet Mithat Efendi yazdı. (Letaif-i Rivayet, Kıssadan Hisse) Bu ilk öykü denemelerinde yazar topluluk önünde konuşan bir meddah gibidir.
Çok sayıda öykü çevirisi yapıldı.
Öykülerde roman diline nazaran daha sade bir dil kullanıldı.
Yazar, konunun akışını durdurup okuyucuyu aydınlatmaktadır. Bu durum öykü tekniğine aykırıdır.
İyi-kötü, güzel-çirkin çatışması, yanlış evlilikler, esaret, kadın erkek ilişkileri gibi konular işlendi.
Öykülerde romantizmin etkisi görülür.

ROMAN

Dönemin ilk roman denemelerinde acemi bir teknik olması dikkat çeker.
Romanlarda toplumun sorunları, insanın arayışları ve idealleri konu olarak seçildi.
Roman dili şiir diline göre daha sadedir.
Roman karakterleri idealize edilmiş kişilerdir.
Özellikle Ahmet Mithat Efendi romanlarında konunun akışını durdurup okuyucuya seslenerek roman tekniğine aykırı davrandı.
Romanlarda yanlış Batılılaşma, Doğu-Batı kültürlerinin çatışması, töreler, evlilik, aşk, kadınların esareti, kölelik gibi konulara ağırlık verildi.
Romanlarda romantizmin etkisi vardır.
Olaylar genellikle İstanbul’da geçer.

MAKALE

Makale yazıları gazetecilikle başladı.
Genellikle edebiyat, sanat, şiir konuları ele alındı.
Şinasi ve Namık Kemal makale türünde eserler yazmışlardır.
Makalelerde ağır ve yoğun bir anlatım sergilendi.

ELEŞTİRİ

Eleştiri türünün ilk örneklerinde sanat ve edebiyat konulan ele alındı.
Namık Kemal in Ziya Paşa yı eleştirdiği “Tahrib-i Harabat” adlı eseri modern eleştiri türünün ilk örneği oldu. Yapılan eleştirilerin temelinde eski-yeni mücadelesi yatmaktadır.
Ağır bir dil, ciddi bir üslup kullanıldı.

HATIRA (ANI)

Anı yazıları sanatçıların yurtdışı ziyaretleri ya da sürgün yerlerinde yaşadıklarından oluşur.
Namık Kemal in “Magosa Hatıraları” ve Ziya Paşanın “Defter-i Amal” eserleri bu türün ilk önemli örneklerindendir.

TİYATRO

İlk tiyatro örnekleri Şinasi ve Ahmet Vefik Paşa tarafından yapılan çeviri eserlerdir.
Batılı ilk tiyatro eseri Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eseridir.
Tiyatro eserlerinde günlük konuşma diline yakın, sade bir dil kullanıldı.
Vatan sevgisi, aile, gelenek ve görenekler, tarihi olaylar oyunlarda tercih edilen başlıca temalardır.
Tiyatro eserleri oynanmak için yazıldı, ancak teknik bakımından yetersiz olmaları ve Osmanlı toplumunda tiyatro kültürünün henüz yerleşmemiş olması nedeniyle bu oyunların birçoğu sahnelenmedi.
Oyunlarda klasisizm ve romantizmin etkileri vardır.
Sanatçılar tiyatro ile halkı eğitmeyi amaçladılar.

GEZİ

Gezi yazıları gerçekçi ve yalın bir dille yazıldı.
Ahmet Mithat Efendi nin “Avrupa’da Bir Cevelan” adlı eseri Batılı anlayışla yazılan ilk gezi yazısıdır.
Namık Kemal ve Ziya Paşa da gezi yazıları yazmıştır.

II. DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1876-1895)