İsmail Hami Danişmend Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

İsmail Hami Danişmend, (d. 1899, Merzifon, Amasya) – (ö. 12 Nisan 1967, İstanbul), Tarihçi ve Türk Dili araştırmacısı.

İsmail Hami Danişmend‘in soyu Dânişmendoğulları Beyliği’nin (1080-1178) kurucu­su Dânişmend Gazi’ye uzanır. Babası Cebel-i Garbî mutasarrıfı Emir Mehmet Kâmil Bey’dir. Orta tahsilini Beyrut ve Şam’da tamamladı. İstanbul’da Mekteb-i Mülkiye’yi bitirmeden evvel, Fransa’da Pâris College’de Fransızca okudu. İstanbul Mâliye Mektebi, Edebiyât Fakültesi ile Mülkiye Mektebi’nde Dinler Târihi ve Siyâsî Târih dersleri verdi. Bağdat’ta Hukuk Mektebi Müdürlüğü yaptı.

Kendi gayretiyle çıkardığı Memleket Gazetesi ile Hâkimiyet-i Milliye, İrâde-i Milliye gazetelerinde neşrettiği yazılarıyla Millî Mücâdele‘yi destekleyen aydınlardandır. Sivas Kongresi’ne katılan delegeler arasında yer aldı. Cumhuriyet’ten sonra resmî bir vazîfe almadı. Kendini tamâmıyla Türk ve İslâm Târihi araştırmalarına verdi. Çalışmalarını otuzdan fazla kitapta topladı. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi adlı eserine tarih araştırmalarında günümüzde de sıkça başvurulmaktadır.

Çoğunlukla birkaç batılı yazarın eserlerinden yaptığı alıntılarla oluşturduğu, fazla bilimsel değer taşımayan diğer bazı eserlerinde batılılaşma yanlılarını eleştirip Türk-İslam geleneğinin her alanda Avrupalıların öncüsü olduğunu iddia eden Danişmend, İslam geleneğini överken bir yandan da Türklerin İslam aleminin lideri olduğu fikrini savundu.

Eserlerinde Türk milliyetçililiğinin pek çok temel iddiasını dile getiren Danişmend, 12 Nisan 1967’de İstanbul’da vefât etti.

Türk-İslâm Târihi’ne âit bir çok eseri bulunan Danişmend’in; Türkçe-Osmanlıca-Fransızca Lügat, Destan ve Divan Edebiyatı‘nda İstanbul Sevgisi, Türkçe Resimli Büyük Dil Klavuzu adlı eserleri Türkçe husûsundaki mühim çalışmalarıdır.

İsmail Hami Danişmend’in Eserleri

ARAŞTIRMA-İNCELEME:

• Türklerle Hind Avrupalıların Menşei Birliği (I-II, 1935-1936),
• Destan ve Divan Edebiyatlarında İstanbul Sevgisi (1941),
• Ali Suavi’nin Türkçülüğü (1942),
• Türk Tarih Kurumuna Açık Mektup: Türk Kahramanlarına Ermenilik İsnadı Münasebetiyle (1945),
• İs­tanbul Fethinin İnsani ve Medeni Kıy­meti (1953),
• Fâtih’in Hayatı ve Fetih Takvimi (1953),
• İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (I-IV, 1947-1955),
• Baltacı’nın Prut Zaferi (1955),
• Türkiyat ve İslâmiyat Tetkikleri Külliyatı (1956),
• Türkler ve Müslümanlık – Türk Ir­kı Niçin Müslüman Olmuştur ? (1959),
• Dinde Reformcular (Eşref Edib, A. F. Başgil, N. Topçu ve M. R. Ogan ile, 1959),
• Garb Menba’larına Gö­re Garb Medeniyetinin Menba’ı Olan İslâm Medeniyeti (1961),
• Garb Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlâkı (1961),
• Sadrazam Tevfik Paşa’nın Dosyasın­daki Resmî ve Hususi Vesikalara Gö­re 31 Mart Vak’ası (1961),
• Garb Menba’lanna Göre Eski Türk Demokrasisi (1964),
• Türklük Meseleleri (1966),
• Garb İlminin Kur’an-ı Kerîm Hay­ranlığı (1967),
• Sümer-Türk Birliği (2 cilt, 1967),
• Tarihî Hakikatler (1979).

SÖZLÜK:

• Türkçe-Osmanlıca-Fransızca Sözlük (1935),
• Fransızca-Türkçe Resimli Büyük Dil Klavuzu (Reşat Nuri, Ali Süha ve Nurullah Ataç ile I-III, 1935),
• Osmanlıca-Türkçe-Fransızca Sözlük (1936),
• Fransızca Kıyasî ve Gayr-ı Kıyâsî Fiiller (Ali Süha ile, 1936),
• Tarih ve Coğrafyaya Ait De­ğişik İsimler Lügati (1937),
• Tarihî Meseleler ve Menkıbeler Lugati (1966).

ŞİİR:

• Rabia Hatun Şiirleri (1961).

ÇEVİRİ:

• Seyyid (Cornille’den, 1938),
• Nikomed (Cornille’den, 1938),
• Cimri (Molière’den, 1943),
• Hastalık Hastası (Molière’den, 1943).