Destanların Oluşum Aşamaları (Evreleri)

1. aşama: Toplumu derinden etkileyen bir olay yaşanır.

2. aşama: Olay halk arasında dilden dile aktarılır ve farklı şekilleri ortaya çıkar.

3. aşama: Toplumun içinden çıkan güçlü bir şair destanın farklı şekillerini derleyerek yeniden yazar.

İslamiyet’ten önceki Türk destanları 3. aşamayı tamamlamamış, hiçbirisi yazıya geçirilmemiştir. Yapay destanlar da genellikle 2. aşamayı tamamlamamıştır. Bazılarında 1. aşama da yoktur.

Destanın birinci oluşum/doğuş aşaması:

Destanın oluşması için, halk muhayyilesinde (hayalinde, hayal gücünde) iz bırakmış bir tarih olayı ve o mucizeli olayı yarattığına inanılan kahramanların bulunması gerektir. Halkın ruh ve vicdanına işleyen bu olay, topluluğun ve art arda gelen kuşakların hayal güçleri ile genişler, derinleşir, nice efsanelere bürünür. Zaten yazılı olmadığı için her isteyen onu başka türlü anlatır, böylece rivayetler çoğalır, çeşitlenir. Destanın birinci oluş safhası budur.

Destanın ikinci oluşum/doğuş aşaması:

İkinci safhada ozanlar, bu efsaneleşen tarih olaylarını nazma çekerler (şiir biçiminde yazarlar). Yeni motifler ve şairane hayâl güçlerini de katarak sazla türkü halinde söylerler. Kendi üslûp ve kişiliklerini de ekleyerek, millî destanın oluşumunu hazırlamış olurlar.

Destanın üçüncü oluşum/doğuş aşaması:

Üçüncü safha, bir büyük destan şairinin çıkması, bu türlü ozanların söylediği parçaları derleyip toplayıp sıraya koyması, ihtişamlı, yeni büyük bir üslûpla terennüm etmesi safhasıdır.

Türk destanlarının bir kısmı ikinci safhada kalmış, Yunan ve İran destanları gibi bazıları ise bir büyük şair tarafından ele alınıp işlenmişlerdir.