Roman Nedir? Romanın Özellikleri, Türleri, Tarihi Gelişimi

Roman Nedir?

Olmuş ya da olabilir nitelikteki olayları ve konuları ele alan edebî türlere roman denir. Diğer türlerden ayrılan en önemli özelliği, uzunluğudur. Romanlarda, toplumsal olaylar ve ilişkiler gerçeklere uygun bir tarzda ele alınır.

“Roman” kelimesi, Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan halk kitlelerinin konuştuğu halk Lâtincesine verilen addır. Sonraları herkesin anlayabilmesi için bu dille yazılan destan ve hikâyelere “roman” adı verilmiştir. Kelimenin aslı buradan gelir. (H. F. GÖZLER, Örnekleriyle Türkçe ve Edebiyat Bilgileri, s. 303)

İyi bir roman ilgi çekici olmalı, herkesi ilgilendiren insancıl bir tema taşımalıdır. Romandaki olaylar arasında dengeli bir sıralama ve bağ bulunmalıdır. Olaylar akla yakın olmalı, romanın konusundan doğmalıdır. Romandaki varlıkların kişilikleri baştan sona dek konuya uygun nitelikte olmalı, birbiriyle çelişmemelidir.

Roman yazarı; romanda yarattığı kişilerini kendi kişiliği içinden görebilmelidir. Romandaki davranışlar ve konuşmaların, kişilerin karakterlerinden çıkmasını sağlamalıdır.

Okuyucu, romanı iş olsun diye okumaz. Roman okurken avunmak, kendinden uzaklaşmak ister. Romandaki kişilerle ilgilenmeye başlar. Olaylar karşısındaki davranışlarının ne olacağını merak eder. Onların başarılarından mutluluk duyar. Onların sıkıntılarına üzülür. Kendisini onların yerine koyar. Onların davranışlarını eleştirir. Bu davranışlar içinde yapılmaması gerekeni, yapılmamış olanları bulur. Romanı okuyup bitirince genel bir yargıda bulunur.

Türk edebiyatında önceki yüzyıllarda roman türüne benzer edebî eserler mevcuttur. Bunlar:

1. Halk Hikâyeleri (Kerem ile Aslı, Ferhat ile Şirin gibi.)
2. Meddah Hikâyeleri
3. Dinî Hikâyeler (Hz. Ali’nin Cenkleri gibi)
4. Destanî Hikâyeler (Dede Korkut Hikâyeleri, Battal Gazi Destanı gibi)

Avrupaî tarzda ilk roman, Tanzimat döneminde yazılmıştır. Namık Kemal‘in “İntibah“, ilk Türk romanıdır. Nabizâde Nazım‘ın “Karabibik“, ilk köy romanıdır. Yusuf Kâmil Paşa‘nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak“, ilk çeviri romandır.

Romanlarda, şu ögeler üzerinde önemle durulmalıdır:

• Olay,
• konu,
• kişiler (şahıslar, kahramanlar)
• çevre (mekân)
• zaman (vakit),
• ana düşünce ve
• anlatım tarzı (üslûp).

Romanlardaki olaylar, bir plâna uygun olarak anlatılır. Bu plân şöyledir:

• Giriş (Serim): Roman olayının başı, burada verilir.
• Gelişme (Düğüm): Roman olayının gelişip, açıldığı bölümdür.
• Sonuç (Çözüm): Romandaki olayın açıklığa kavuştuğu, düğümün çözüldüğü bölümdür.

Romanlar, işlenilen konularına göre şu çeşitlere ayrılır:

1. Tarihî romanlar
2. Macera romanları
   a) Polisiye romanlar (Macera ve heyecan duygularını artıran romanlar)
   b) Egzotik romanlar (Yabancı ülkelerin toplumsal özelliklerini, geleneklerini anlatan romanlar)
3. Köy romanları
4. Sosyal içerikli romanlar
5. Psikolojik tahlil romanları

Ayrıca bakınız ⇒ Konularına ve Temalarına Göre Roman Türleri

Türk Edebiyatında Roman

Türk edebiyatına roman Fransızca’dan yapılan çevrilerle girdi. Bu çevirilerden ilki Yusuf Kamil Paşa‘nın Fenelon’dan yaptığı Terceme-i Telemak‘tır. Daha sonra adı bilinmeyen bir çevirici Victor Hugo‘nun ünlü romanı Sefiller‘i (Les Miserables) çevirdi.

1860-1880 yıları arasında başta Fransız yazarlar olmak üzere bir çok Batılı yazarın eseri Türkçe’ye çevrildi. İlk Türk romanı Şemsettin Sami‘nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseridir.

Sami’den sonra Ahmed Mithat romanlarıyla Türk romanının gelişmesine katkıda bulundu. Türk romanı asıl Tanzimat döneminde gelişti. Recaizade Mahmut Ekrem‘in Araba Sevdası yeni teknikler kullanılan Batılı anlamda türüne en yakın ilk Türk romanıdır.

Servet-i Fünun edebiyatı döneminde ilk usta romanlar ve usta yazarlar kendilerini gösterdi. “Sanat sanat içindir” tezini savunan bu yazarlar aşk ve acıma gibi konuları işledi. Halit Ziya Uşaklıgil bu dönemin en önemli romancısı sayılır. Aşk-ı Memnu (1925) adlı romanı günümüzde de en başarılı Türk romanlarından biridir.

1910’dan sonra milli duyguların ağır basmasıyla birlikte “Genç Kalemler” dergisi çevresinde Türkçülük akımı gelişti. Milli romanların yazılması bu dönemde başladı. Halide Edip Adıvar‘ın Vurun Kahpeye, Reşat Nuri Güntekin‘in Çalıkuşu romanları bu dönemin örneklerindendir. Cumhuriyet döneminde çağdaş Türk romanı ortaya çıktı. Toplumsal ve sosyal gelişmeleri konu alan romanlar yazıldı. Köy ve kent romanları ayrımı da bu dönemle ilgilidir.

Ayrıca bakınız ⇒

• Roman Hakkında Genel Bilgiler
• Çağdaş Türk Romanı ve Özellikleri
• Roman Türleri ve Özellikleri
• Serveti Fünun Edebiyatı Döneminde Roman
• Tanzimat Dönemi Edebiyatında Roman
• Milli Edebiyat Döneminde Roman
• Cumhuriyet Dönemi Edebiyatında Roman
• Türk Edebiyatında Ünlü Romanlar
• Roman Özetleri
• Roman İnceleme Plânı