İktibas Nedir? Özellikleri, Örnekleri

İKTİBAS: Şiirde ya da düzyazıda mânâyı kuvvetlendirmek, söze güzellik katmak amacıyla bir şair ya da yazarın, eserine “âyet”, “hadis” ya da bunlardan parçalar almasıdır.

İktibasın, “alıntı” ile aynı anlamda kullanılması yanlıştır; zira şiirde ve nesirde sadece ayet ve hadisleri zikretmek iktibas sanatının sahasına girer.

İktibas fikre ve mânâya bağlı bir söz sanatıdır. Şiirde, iktibas olunan ayet veya hadisin –vezin zorunluluğu nedeniyle –tamamı alınmayabilir. Ayet ve hadislerin aynen alınıp alınmamasına göre; tam iktibas ve nakıs (yarım, eksik) iktibas olmak üzere iki şekli vardır.

“Lâ Yüsel”e binlerce suâl olsa kurban
İnsan bu muâmmalara dehşetle nigehbân (Âkif)

Tırnak içindeki kısım Enbiya suresindeki “Allah’a yaptığı işlerden sual olunmaz” mealindeki ayetten alınmıştır.

“Utlubü’l ilme velev bi’s Sin”i tasdik eyleyen
İlme gaayet vermeyip hem-vâre cüst ü cüdâdır.

Tırnak içindeki kısım “İlim Çin’de bile olsa daima arayınız” anlamındaki “hadis”tir.

Zâlimlere bir gün dedirir kudret-i Mevlâ
Tallâhi lekad âserekellâhü aleynâ Ziya Paşa

(Allah’ın gücü kudreti zalimlere bir gün “Allah’a andolsun, hakikaten Allah seni bize üstün kılmış” dedirir.)

Beytin ikinci mısraı Yusuf Suresinin 91. ayetinden alınmıştır.

Kaynak: Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü/ Murat AKINCI