Kemal Tahir Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Kemal Tahir Demir (d. İstanbul, 15 Nisan 1910 – ö. İstanbul, 21 Nisan 1973)

Asıl adı İsmail Kemalettin Demir’dir. Deniz subayı olan babası, Sultan II. Abdulhamid’in yaverlerindendi. İlkokulu çeşitli okullarda, rüştiyeyi Kasımpaşa’daki Cezayirli Haşan Paşa Rüştiyesi’nde okudu. Galatasaray Lisesi’ndeyken öğrenimini yarım bırakıp çalışmaya başladı. Avukat kâtipliği (1928-1932), Fransızların yönetimindeki Zonguldak Kömür İşletmeleri’nde ambar memurluğu, İstanbul’da Vakit, Haber, Son Posta gazetelerinde düzeltmenlik, muhabirlik, çevirmenlik yaptı. Yedigün, Karikatür dergilerinde sayfa sekreteri oldu, Karagöz gazetesinde başyazardı, Tan gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü (1932-1938) üstlendi.

Nâzım Hikmet‘le birlikte Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi’nde “askeri isyana teşvik” suçlamasıyla yargılandı. 15 yıl hapse mahkûm oldu. Çankırı, Çorum, Kırşehir, Malatya ve Nevşehir cezaevlerinde 12 yıl hapis yattı (1938-1950). 1950’de genel afla özgürlüğüne kavuştu.

İstanbul’a döndükten sonra bir süre İzmir Ticaret gazetesinin İstanbul temsilciliğini yürüttü. 6-7 Eylül 1955 olayları sırasında yeniden gözaltına alındı, Harbiye Cezaevi’nde 6 ay tutuklu kaldıktan sonra serbest bırakıldı.

Aziz Nesin‘le Düşün Yayınevi’ni kurdu (1957-1960), bir yılı aşkın bir süre yönetti. Edebiyata, İçtihad (1931), Yeni Kültür, Geçit (1932-1934), Karikatür, Yedigün (1936-1938) dergilerinde çıkan şiir ve öyküleriyle başladı. Daha çok 1955’ten sonra yayımladığı romanlarıyla tanındı.

1960’tan sonra tümüyle edebiyata yöneldi ve tek uğraşı yazarlık oldu, hayatını romanlarının geliriyle sürdürdü.

M. Kemalettin imzasıyla Türkçe taklit Mayk Hammer ve Sherlock Holmes romanları yazdı (1952). Karikatür ile Yedigün’de TİPİ ve TA-KA takma adlarını kullandı. Burada yayımlanan öyküleri Üstadın Ölümü adıyla 2006’da kitaplaştırıldı. Ayrıca Hürriyet gazetesinde Bedri Eser takma adıyla serüven romanları yayımladı. Bu kitaplarda Kemal Tahir; F.M. İkinci takma adını kullandı. Yorgun Savaşçı’yla 1967-1968 Yunus Nadi Roman Armağanı ‘nı, Devlet Ana’yla da 1968 TDK Roman Ödülü’nü aldı. Yorgun Savaşçı TV’ye uyarlanarak film yapıldı, ancak gösterilmedi, Kurumca yakıldı.

Kemal Tahir, halkı hapishanede tanıyan yazarlardan oldu. Romanlarında ele aldığı konular bir toplumbilimcinin belirleyeceği konulardan farksızdır. Bu nedenle de yayımlanan her romanı beraberinde tartışma da getirdi.

Osmanlı dönemi, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemi, tek parti iktidarı, köy enstitüleri ve Asya tipi üretim tarzı gibi konular onun romanlarında işlediği başlıca konular oldu.

Esir Şehrin İnsanları

Anlatacağı çok şey olduğundan bir romana sığdıramadı. Örneğin Esir Şehrin İnsanları bir üçlemenin ya da nehir romanın birincisidir. İkincisi Esir Şehrin Mahpusu, üçüncüsü de Yol Ayrımı‘dır.

Olayları derinliğine ele alıyor olması onu yeni eserlere taşıdı. Kişiler ve olaylar yeni eserlerle ve yeni kimlikleriyle canlılıklarını korudu. Kemal Tahir, kuşaktaşlarına göre, Türkçeyi çok yalın kullanan bir yazardı. Öte yandan ayrıntılara da son derece özen gösterdi. Aynı kitabın yeni basımlarında, romana ters gelen bölümler, anlatımlar onu rahatsız ediyorsa, bunu düzeltmekten kaçınmadı. Özellikle Esir Şehrin İnsanları’nın ikinci baskısı gözden kaçırdığı birçok çelişkinin düzeltildiği bir örnek olarak gösterildi.

Esir Şehrin İnsanları’nda, Anadolu’yu destekleyen, kurtuluş için çalışan, romanın başında anlattığı Kâmil Bey’le Galatasaray’dan arkadaşı Ahmet Bey’le karşılaştıktan sonra değişen Kâmil Bey arasında yüzde yüz fark vardır. Yazar burada bir Osmanlı aristokratının da değişebileceğini, olumlu bir kişilik olabileceğini gösterir. Kâmil Bey değişir, Fethi Naci bu değişikliği bir cümlede özetler: “Kemal Tahir, Kamil Bey’in mapusane yaşamını Esir Şehrin Mahpusu’nda anlatır. Eski paşazade Kamil Bey artık ‘Millici abi’dir. Esir Şehrin Mahpusu, Kâmil Bey’in, karısı Nermin Hanım’ı boşamasıyla sona erer.” (Fethi Naci, 50 Türk Romanı, 1997).

Kemal Tahir’in romanları Halit Refiğ’in dediği gibi, bize Türkiye’yi tanıtan kesitler sundu: “Türkiye’yi, Türkleri sahiden tanımak isteyen yerli yabancı herkes Kemal Tahir’i okumak, anlamak zorundadır.”

Bu bakımdan Dr. Aytekin Yakar da şu yargıya vardı: “Roman, asker-çete-halk karışımı ilk teşkilatlanma ve karşı koyma çabalarına ışık tutuyor.” (Dr. Aytekin Yakar, Türk Romanında Milli Mücadele, 1973). Bütün bunlardan sonra şu yargıya katılmamak olası değildir:

“İlk altı eserinde Türk köylüsü ve köy gerçeklerinin üzerinde duran Kemal Tahir, daha sonra Kurtuluş Savaşımızın hazırlık dönemini inceleyen romanlara geçer; Esir Şehrin İnsanları (1956) ve Esir Şehrin Mahpusu (1962) romanları bu yönelişin ilk iki temsilcisidir.

Yorgun Savaşçı

Yorgun Savaşçı, bir bocalama dönemini ele alır; Mondros Mütarekesi peşinden İstanbul’un işgaliyle Anadolu’da başsız, lidersiz milli kuvvetlerin birleşip Kurtuluş Savaşı’nı başlatmalarına kadarki zamanı kapsar. 1908 Meşrutiyeti ile Mütareke Devri (1908-1922) arasındaki olaylardan, Balkan ve Birinci Dünya Savaşlarının türlü bozgunlarından acılı, yorgun savaşçıların toparlanıp örgütlenmesinin tarihi gözüyle bakılabilecek romanın olayları İttihatçılar’dan ‘Cehennem Yüzbaşı Cemil’ ekseninde toplanır. İşgal altındaki İstanbul’da Yüzbaşı Cemil’in, teyze kızı Neriman’la aşkına, evlenmelerine paralel başlayan hareketli olaylar, bunalımdan kurtulmak isteyen yorgun savaşçıların Anadolu’ya geçmeleriyle gelişir; Ankara Hükümeti’ne, Mustafa Kemal saflarına katılmalarıyla güçlenir, bilinçlenir ve Kurtuluş Savaşı’nın kesinlikle müjdeleyen milli bir güven duygusu içinde sona erer.”

Kemal Tahir’in Eserlerine Dair Kısa Bilgiler

• Sağırdere, Körduman, Köyün Kamburu: Köy sorunlarını ele aldığı eserlerdir.
• Rahmet Yolları Kesti ve Yedi Çınar Yaylası: Ağalık-eşkıyalık meseleleri ele alınmıştır.
• Yorgun Savaşçı: Başkarakter Cehennem topçu olarak nam yapmış Yüzbaşı Cemil’dir. Bu eser bir Kurtuluş Savaşı romanıdır.
• Devlet Ana: Tarihî bir romandır. Osmanlı Devleti’nin kuruluş süreci anlatılmıştır. Bu eserde verilmek istenen esas mesaj, Osmanlı toplum yapısının feodalizm ya da köleciliğe dayanmadığıdır. Devlet Ana, 1968 yılında TDK Roman Ödülü’ne layık görülmüştür.
• Kurt Kanunu: Yakın tarihin önemli olaylarından biri olarak değerlendirilen Atatürk’e düzenlenen İzmir suikastinden esinlenilerek oluşturulmuş bir romandır.
• Yol Ayrımı: Serbest Fırka’nın kuruluş süreci ve bu süreçteki toplumsal atmosfer ve politik mücadeleler anlatılmıştır.
• Öykülerini daha önce Tan gazetesinde yayımlayan Kemal Tahir, bu öykülerini “Göl İnsanları” adlı eserinde bir araya getirmiştir.
• Bozkırdaki Çekirdek: Köy Enstitüleri üzerine yazılmış bir romandır.

Kemal Tahir’in Eserleri

Roman:

• Sağırdere (1955)
• Esir Şehrin İnsanları (1956)
• Körduman (1957)
• Rahmet Yolları Kesti (1957)
• Yedi Çınar Yaylası (1958)
• Köyün Kamburu (1959)
• Esir Şehrin Mahpusu (1961)
• Bozkırdaki Çekirdek (1962)
• Kelleci Memet (1962)
• Yorgun Savaşçı (1965)
• Devlet Ana (1967)
• Kurt Kanunu (1969)
• Büyük Mal (1970)
• Yol Ayrımı (1971)
• Namusçular (1974)
• Karılar Koğuşu (1974)
• Hür Şehrin İnsanları (1976)
• Damağacı (1977)
• Bir Mülkiyet Kalesi I-II (1977)

Öykü:

• Göl İnsanları (1955)

Notlar:

• Kemal Tahir’in Notları 1-13 (haz. Cengiz Yazoğlu, 1989-1992).

Sohbet:

• Kemal Fahir’in Sohbetleri (haz. İsmet Bozdağ, 1980).

Mektup:

• Kemal Tahir’den Fatma İrfan’a Mektuplar (ilk eşine mektuplar, 1979)

Ödülleri:

• 1960 Dost dergisi anketi: Yılın en iyi romancısı
• 1967-1968 Yunus Nadi Roman Armağanı Yorgun Savaşçı ile
• 1968 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü Devlet Ana ile