Yapma (yapay) Destan ve Doğal Destan Nedir?  Özellikleri Nelerdir?

Destanlar, meydana geliş/ var oluş özelliklerine göre iki türlüdür: Doğal destan, yapma destan.

Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı tabii destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır.

Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.

• Kayıp Cennet (Milton – İngiliz Edebiyatı): İnsanın cennetten kovuluşu ve Tanrı’nın şeytanla mücadelesini anlatır.

• Kurtarılmış Kudüs (Tasso – İtalyan Edebiyatı): I. Haçlı seferinde Kudüs’ün alınışı anlatılır.)

• İlahi Komedya (Dante – İtalyan Edebiyatı): Öteki dünyaya Dante’nin yaptığı 7 günlük gezi anlatılır.

• Çılgın Orlando (Ludovico Ariosto – İtalyan Edebiyatı): Bu destanda Charlemagne döneminde Hıristiyanlar ile Müslümanlar arasında geçen savaşlar anlatılmıştır.

• Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca): Kurtuluş Savaşı’ndan bazı kesitler anlatılır.
• İstanbul Fetih Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
• Çanakkale Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
• Çanakkale Şehitlerine (Mehmet Akif):Kurtuluş Savaşı’ndan bazı kesitler anlatılır.
• Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)
• Kuvayi Milliye Destanı (Nazım Hikmet)
• Kurtuluş Savaşı Destanı (Cahit Külebi)
• Sakarya Meydan Savaşı (Ceyhun Atuf Kansu)
• Maraş’ın ve Ökkeş’in Destanı (Gülten Akın)

Doğal Destanlar anonim (yazarı belli olmayan), ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan ve sözlü destan türüdür. Türk edebiyatında doğal destanlar İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Bu destanların çoğu destan döneminde yani İslamiyet öncesi dönemde ortaya çıkmıştır. Destan dönemi çok eski dönemlerde mitolojilerin ortaya çıktığı dönemdir. İnsanların evreni, yaradılışlarını, yaşanılan tüm doğa olaylarını sorguladıkları, adlandırmaya çalıştıkları dönemdir.

Doğal Destanların Oluşumu

Doğal bir destan üç aşamada oluşur:

1. İlk aşamada bir ulusu derinden etkileyen, sarsan gerçek bir tarih olayı art arda gelen kuşakların hayal gücü ile genişler, derinleşir, nice efsanelere bürünür; olay yazılı olmadığı için her isteyen onu dilediği biçimde anlatır.
2. İkinci aşamada, efsaneleşen bu tarih olayını değişik ozanlar şiir halinde söylerler.
3. Son aşamada ise bir büyük destan ozanı çıkar, diğer ozanların söylediklerini derleyip toparlar, soylu bir üslupla destana son şeklini verir. Türk destanlarının çoğu son aşamaya kavuşamamış, ikinci aşamada kalmıştır.

Doğal Destanların Özellikleri

• Anonim bir nitelik taşır.
• Çoğu manzumdur; nazım-nesir karışık olanlarına az rastlanır.
• Nazım biçimi ve uyak, destanı yaratan halkın geleneğine bağlıdır. Sözgelimi Homeros’un İlyada ve Odysseia’si ölçülü fakat uyaksız dizelerden oluşur. Bir Fin destanı olan Kalavela ise dörtlüklerden oluşur.
• Gerçek ve gerçekdışı olaylar iç içedir. Sözgelimi Oğuz Kağan destanında Oğuz’un türlü av hileleriyle bir canavarı öldürmesi gerçeğe uygun bir olaydır; Göktanrı’ya yalvarırken gökten bir ışık düşmesi, o ışığın içinden çıkan güzel bir kızın Oğuz’a eş olması ise gerçekdışıdır. Bu bakımdan destanlar roman ile masal arasında bir yer tutar.
• Destan kişileri, beden yapısı ve karakter özellikleri bakımından hem olağan hem de olağanüstü özellik taşır.
• Destanlarda anlatılan olayların zamanı aşağı yukarı bellidir. Sözgelimi İlyada ve Odysseia Helen-lerin ataları olan Akhai ve Argos krallarının serüvenlerini anlatır.
• Destanlar çok uzun, manzum öykülerdir. Kırgızlara ait Manas destanı 400 bin dizeden, Hint destanı Mahabharata ile Ramayana 240 bin dizeden oluşur.
• Destanlarda daha çok kahramanlık, yiğitlik, dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi… temaları işlenir.

Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Benzerlikler

1) Her ikisinde de milleti derinden etkileyen olaylar anlatılır.
2) İkisi de manzumdur.
3) İkisinde de olağanüstü olay ve kişiler vardır.
4) İkisinde de olay, yer, zaman, mekân unsurları vardır.
5) İkisinde de topluma mesaj verme, toplumu eğitme amacı vardır.

Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Farklılıklar

1) Doğal destan anonimdir, yapma destanın yazarı bellidir.
2) Doğal destanda anlatıcının duyguları yoktur, yapma destana şairin duyguları da katılır.
3} Doğal destana halkın katkısı vardır, yapma destan sadece bir şair tarafından yazılır.
4) Doğal destanların oluşum aşamaları vardır ve uzun sürede oluşur, yapma destan doğrudan şair tarafından yazıya geçirilir.
5) Doğal destanlar yazıya geçirilmeyebilir, yapma destanlar mutlaka yazıya geçirilir.