Hikâye (Öykü) Nedir? Türleri ve Özellikleri

Hikâye (Öykü), önemli farklılıkları olmakla birlikte “küçük roman” şeklinde tanımlanabilir. Millî kültürümüzün önemli parçalarından “Dede Korkut Hikâyeleri“, “destanlar” ve “halk masalları”nı saymazsak, Avrupaî/Batılı tarzda ilk hikâyeler, Tanzimat Edebiyatı döneminde görülür. İlk hikâye kitabı, Emin Nihat’ın “Müsameretnâme” adlı eseridir. Bu kitapta toplanan hikâyelerin kuruluşu, işlenişi “Binbir Gece Masalları”na benzer.

19. yüzyıl sonlarında başlayıp günümüze doğru daha da gelişen hikâye, özellikle Alphonse DAUDET (1840-1897) ve Guy de MAUPASSANT (1850-1893) gibi büyük Fransız yazarlarının tekniğiyle gelişmiş, olgunlaşmıştır. Bu iki yazar “realist” akımın yetiştirdiği zamanın ileri gelen romancılarındandır. Fransız hikâyeciliği Guy de MAUPASSANT’ın izinden gelişmiştir.

Amerika edebiyatında özellikle mizahî hikâyeleriyle Mark TAWİN (1835-1910), O. HENRY (1862-1910) ve bunları takiben John STEİNBECK, Erskine CALDWEL Batılı ünlü hikâyecilerdendir.

Dünya hikâyeciliğinde iki hikâye biçimi hâkimdir. Bunlar:

1) Olay Hikâyesi (Maupassant Biçimi/Tarzı Hikâye):

Hikâyede asıl olan “olay” dır. Okuyucunun hikâyeyi şöyle ya da böyle yorumlamasına imkân verilmez; çünkü, hikâyedeki olay, mantıklı bir seyir hâlinde takip eder. Kişilerin portreleri, özenle ve ayrıntılı olarak çizilir.

2) Durum/Kesit Hikâyesi (Çehov Biçimi/Tarzı Hikâye):

Hikâyede asıl olan “olay” değildir. Hikâye, sona erdiği zaman her şey bitmiş değildir. Hikâye, asıl bundan sonra başlıyor demektir. Zira, kişiler tamamıyla tanıtılmadığı, olaylarda kesinlik hâkim olmadığı için okuyucunun hayal kurması devamlı hareket hâlindedir ve kendine göre yorumlar yapmaya uygundur.

Çehov, hikâye anlayışını şöyle anlatır:

“Kaleme alınan konular, “sade” olmalı. Piyer Semenovi, Maira İvanovna ile nasıl evlendi gibi… Hem sonra, yok psikoloji tahlilleri, yok hikâye, yok bilmem ne imiş! Bunlar hep özenti… Hatırınıza ilk gelen başlığı koyun, kılı kırk yarmayın, tırnak, çizgi gibi işaretleri çok az kullanmaya bakın, gösteriştir bu. Benim işim anlatmaktır. Ancak, onu başarabilirim. “

Türk hikâyeleri, şu dört ana grupta değerlendirilir:

1) “Serim, düğüm, çözüm” bölümlerinin düzenli olduğu hikâyeler.

• Ömer Seyfettin,
• Samet AĞAOĞLU,
• Haldun TANER,
• Oktay AKBAL,
• Mustafa KUTLU‘ nun hikâyeleri bu grup içindedir (Maupassant Biçimi)

2) İstanbul’da yaşayan insanların özel hayat ve özelliklerini veren hikâyeler.

• Hüseyin Rahmi GÜRPINAR,
• Ahmet Rasim,
• Osman Cemal KAYGILI,
• Sermet Muhtar ALUS‘un hikâyeleri bu grup içindedir. (Maupassant Biçimi)

3) “Serim, düğüm, çözüm” bölümlerine önem vermeyen, olayın herhangi bir yerinden başlayan hikâyeler.

• Memduh Şevket ESENDAL,
• Sait Faik ABASIYANIK,
• Tarık BUĞRA,
• Sevinç ÇOKUM gibi yazarlarımız bu gruptandır. (Kısmen, Çehov Biçimi)

4) Varoluş çizgisinde oluşturulmuş, aydın bunalımı ve çaresizliği anlatan soyut hikâyeler. Bu tür hikâyeler, ülkemizde 1955’ten sonra görüldü. Hikâyelerde, hiç bir toplum kaygısı görülmez. Aydın bunalımının nedenleri yansıtılır. Sanat adı altında çoğu zaman “müstehcen”e kaçan konulara yer verilir. Hikâyecilik, sanattan ayrılmış ve ideolojiye kaydırılmıştır.

Bu grupta hikâye yazan yazarlarımızın başında ise;

• Yusuf ATILGAN,
• Demirtaş CEYHUN,
• Ferit EDGÜ ve
• Erdal ÖZ gelmektedir.

Açıklama-2

Hikâye, ilk çağ Anadolu’sunda masal ve tarihi olayları anlatan eserlerle oluşmuştur. Orta Çağda özellikle Hindistan’da “Binbir Gece Masalları” sağlam bir hikaye geleneğinin varlığını bildirmektedir. Bu gelenek, Arapça’dan yapılan çevirilerle Avrupa’ya masal, efsane, rivayetler şekliyle yayılmıştır.

Hikâyeye bugünkü anlamda ilk edebi kimlik kazandıran İtalyan yazar Boccacio‘dur. XVI. Yüzyılda yazdığı “Decameron” adlı eseriyle ilk öykü örneğini vermiştir. Rönesans’ın etkisiyle de XIX. Yüzyıl edebiyatının en yaygın türü olmuştur.

Bizde, destanlar, halk hikâyeleri ve masallarla eski bir temeli olan bu tür, XIV. Ve XV. Yüzyılda “Dede Korkut Hikâyeleri” ile çağdaş hikâye tekniğine yaklaşmıştır.

XIX. yüzyılda Tanzimat’la gelen yeniliklerle birlikte batılı anlamda ilk örneğini Ahmet Mithat Efendi “Letaif-i Rivayet (söylene gelen güzel şeyler) adlı eserini yazarak vermiş; “Kıssadan Hisse” ile bu türü geliştirmiş, Sami Paşazade Sezai “Küçük Şeyler” adlı eseriyle modern hikâyeyi oluşturmuştur. Bağımsız bir tür olma özelliğini ise Milli Edebiyat döneminde Ömer Seyfettin‘le kazanmıştır.

Tanımı: Yaşanmış ya da yaşanabilecek şekilde tasarlanmış olayları kişilere bağlı olarak belli bir yer ve zaman içinde anlatan türe hikâye diyoruz.

HİKÂYENİN UNSURLARI

1. Olay: Hikâyede üzerinde söz söylenen yaşantı ya da durumdur
2. Kişiler: Olayın oluşmasında etkili olan ya da olayı yaşayan insanlardır.
3. Yer (mekân): Olayın yaşandığı çevre veya mekândır.
4. Zaman: Olayın yaşandığı dönem, an mevsim ya da gündür.
5. Dil ve Anlatım: Hikâyenin dili açık, akıcı ve günlük konuşma dilinden farklı olarak, etkili sözcük, deyim, atasözü ve tamlamalarla zenginleştirilmiş güzel bir dil olmalıdır.

Anlatım ise iki şekilde olur: Hikâye kahramanlarından birinin ağzından yapılan anlatım “hikâyede birinci kişili anlatım” ; yazarın ağzından anlatılanlar “hikâyede üçüncü kişili anlatım”

HİKÂYEDE PLÂN:

Hikâyenin planı da diğer yazı türlerinde olduğu gibi üç bölümden oluşur; ancak bu bölümlerin adları farklıdır. Bunlar:

1) Serim: Hikayenin giriş bölümüdür.Bu bölümde olayın geçtiği çevre , kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.

2) Düğüm: Hikayenin bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür.

3) Çözüm: Hikayenin sonuç bölümü olup merakın bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.

Ancak bütün hikayelerde bu plân uygulanmaz, bazı öykülerde başlangıç ve sonuç bölümü yoktur. Bu bölümler okuyucu tarafından tamamlanır.

HİKÂYE ÇEŞİTLERİ

Hikâye, hayatın bütünü içinde fakat bir bölümü üzerine kurulmuş derinliği olan bir büyüteçtir. Bu büyüteç altında kimi zaman olay bir plan içinde, kişi, zaman, çevre bağlantısı içinde hikaye boyunca irdelenir. Kimi zaman da büyütecin altında incelenen olay değil, hayatın küçük bir kesiti, insan gerçeğinin kendisidir Bu da öykünün çeşitlerini oluşturur. Buna göre;

1) Olay (Klasik Vak’a) Hikâyesi

2) Durum (Kesit) Hikâyesi

3) Modern Hikâye:

Diğer öykü çeşitlerinden farklı olarak, insanların her gün gördükleri fakat düşünemedikleri bazı durumların gerisindeki gerçekleri, hayaller ve bir takım olağanüstülüklerle gösteren hikâyelerdir.

Hikâyede bir tür olarak 1920’lerde ilk defa batıda görülen bu anlayışın en güçlü temsilcisi Franz Kafka‘dır Bizdeki ilk temsilcisi Haldun Taner‘dir. Genellikle büyük şehirlerdeki yozlaşmış tipleri, sosyal ve toplumsal bozuklukları, felsefi bir yaklaşımla, ince bir yergi ve yer yer alay katarak, irdeler biçimde gözler önüne serer.

Benzer Diğer Konular:

• Hikâye (Öykü) Nedir? Hikâyenin Özellikleri, Türleri, Yapı Unsurları
• Serveti Fünün Edebiyatı Döneminde Hikaye Roman
• Tanzimat Dönemi Edebiyatında Hikaye ve Roman
• Milli Edebiyat Döneminde Hikaye ve Roman
• Cumhuriyet Dönemi Edebiyatında Hikaye