Saltukname – Saltuk Buğra Han Destanı

Saltuk Buğra Han Destanı, Karahanlı hükümdarı Saltuk Buğra Han’ın çeşitli illerdeki insanları müslümanlığa çağırmasını, inanmayanlara keramet göstermesini, savaşlarda ağzınandan ateşler saçarak inanmayanları cezalandırması anlatılır.
***

Saltukname, 13. yüzyılda yaşadığı kabul edilen savaşçı Türk dervişi Sarı Saltuk Dede’nin yaşamını ve savaşlarını anlatan, halk ağzından derleme yapıt.

II. Mehmed‘in (Fatih) oğlu Cem Sultan‘ın isteği üzerine yaklaşık 1474-1480 arasında Ebu’l-Hayr-ı Rumi tarafından derlenmiştir.

Yapıtın elde bulunan nüshalarının en ayrıntılısı Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde bulunan 1591 tarihli yazmadır. Bu yazmaya göre, asıl adı Şerif Hızır olan Sarı Saltuk, gördüğü bir düş üzerine Seyid Battal Gazi’nin ve Hz. Hamza’nın silahlarına ve Hz. Ali’nin Ankabil adlı kanatlı atına sahip olur. Rumeli’ye, Anadolu’da Sivas’a, Türkistan’a gider. Kafdağı’na çıkarak birçok zorlu canavar ve devle çarpışır. Mısır, Habeşistan, Hindistan’a seferler yapar. Rumeli’de müslümanlara eziyet eden Hıristiyanlara engel olmak için Kûfe’de asker toplar, gemilerle Karadeniz’e açılır. Karaya çıkarak Edirne, Üsküp, Dobruca gibi kentleri fetheder ve oralardaki Hıristiyan beyleri cezalandırır. Anadolu’ya geçer, Şahmaran ülkesine gider, Frengistan’a sefere çıkar, Magrip’te cin ülkesine ve Avrupa içlerine akınlar yapar. Sonunda içtiği zehirli bir su ve bir fedainin hançerlemesiyle ölür.

Saltukname’de Sarı Saltuk’un ölümünden sonraki olaylara da yer verilmiştir. Oğulları İbrahim ve Muhammed babalarının yolunda savaşlara devam etmişler ve Osmanlı padişahlarının emrine girmişlerdir.

Saltukname, öteki dinsel destanlarda olduğu gibi zaman içinde sürekli zenginleştirilmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin son zamanları ile Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve yükselme dönemlerindeki birçok olay da metne girmiştir. II. Gıyaseddin Keyhusrev, II. İzzeddin Keykavus, Alaeddin Keykubad gibi Anadolu Selçuklu sultanları, Osman Bey (Gazi), I. Bayezid (Yıldırım), II. Mehmed (Fatih), I. Selim (Yavuz) gibi Osmanlı padişahları ve Şehzade Cem Sultan da Saltukname’de yer alır.

Tarihle söylencenin, dinsel olaylarla destansı öykülerin iç içe girdiği bir yapıt olan Saltukname halk edebiyatı, folklor, dil, tarih, ilahiyat, antropoloji ve toponomi araştırmalan için çok önemli bir kaynaktır.

Saltukname’nin Topkapı Sarayı’nda bulunan yazması tıpkıbasım olarak Amerika’da yayımlanmıştır (Saltuk-Nâme, 1974-1984, 7 cüz). Latin harfli Türk alfabesiyle yayımı ise Şükrü Halûk Akalın tarafından gerçekleştirilmiştir (Saltuk-Nâme, 1988, 2 cilt).

Ayrıca bakınız ⇓

İslamiyetten Sonraki Türk Destanları

1. Kazak – Kırgız: Manas Destanı

2. Türk – Moğol: Cengiz Han Destanı

3. Tatar – Kırım: Timur ve Edige Destanları

4. Karahanlı Dönemi: Saltuk Buğra Han Destanı

5. Selçuklu – Beylikler ve Osmanlı Dönemleri
a. Seyid Battal Gazi Destanı
b. Danişmend Gazi Destanı
c. Köroğlu Destanı

Bakınız ⇒ İslamiyetten Sonraki Türk Destanları