Reşat Nuri Güntekin Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Reşat Nuri Güntekin (d. İstanbul, 25 Kasım 1889 – ö. 13 Aralık 1956, Londra)

Çağdaş Türk Edebiyatının ünlü roman, öykü ve tiyatro yazarı Reşat Nuri Güntekin, 25 Kasım 1889 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası Askerî Doktor Nuri Bey, annesi Erzurum Valisi Yaver Paşa’nın kızı Lütfiye Hanım’dır.

Çanakkale’de ilköğrenimini yaptı. Galatasaray Lisesi’nde bir yıl okuduktan sonra İzmir’deki Fransız Okulu’na girdi. Bu okulu bitirmeden ayrıldı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirdi (1912).

Bursa Sultanisi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı, İstanbul’a atandı (1916). Vefa Sultanisi, Erenköy Lisesi, Çamlıca Kız Lisesi, Kabataş, Galatasaray, İstanbul Erkek liselerinde edebiyat, felsefe dersleri okuttu, Fatih Vakıf Mektebi müdürlüğünde bulundu. Mahmut Yesari’yle Kelebek adında mizah dergisi çıkardı (1923-1924). Uzun yıllar liselerde edebiyat öğretmenliği yaptıktan sonra (1913-1930), Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişi oldu (1931). Çanakkale milletvekili seçildi (1939-1944).

Memleket gazetesini çıkardı (1947). Unesco’da Türkiye Temsilciliği, Paris’te kültür ataşeliği görevlerinde bulundu. Emekli ye ayrılıp yeni eserlerini yazarken yakalandığı kanserden, tedavi için gittiği Londra’da 13 Aralık 1956’da yaşama gözlerini yumdu. Cenazesi yurda getirilip Karacaahmet’te toprağa verildi.

Reşat Nuri Güntekin’in Edebî Kişiliği

Reşat Nuri Güntekin, Anadolu insanının yaşantısını, sorunlarını, kişisel duygularını, inançlarını süssüz, yapmacıksız, konuşulan Türkçe’nin tüm yalınlığı ve açıklığıyla dile getiren bir yazardır.

Onu ünlendiren Çalıkuşu romanına gelinceye kadar yazdığı küçük öyküler, tiyatro eleştirileri, piyesler, gezi izlenimleri de dikkati çeker.

Güntekin, eserlerinde insan sevgisine geniş yer verir. İyimser bir kişiliğe sahiptir. Müfettişlikle adım adım gezdiği Anadolu’yu, gördüklerini, duyduklarını, kendine özgü tipleri, geleneklerle görenekleri, toplumsal sorunları, pek derine inmeyen bir gözlemle, etkin bir biçimde anlatır. İyi bildiği sahne tekniğini, duygulu bir yoğunlukta, bazen mizahla iç içe işler.

Romancılığının sırlarını açıklarken şöyle diyecektir: 

“Konu, pek ilkel şekilde aklıma gelir. Hiçbir zaman, hemen derhal bu konunun planını yapıp da yazmaya başladığım vaki değildir. Bulduğum konuyu, zihnimde bir kenara atarım. Onu francala hamuru gibi kendi kendine kabarması için uzun müddet bırakırım. Çok defa aradan birçok senenin geçtiği de olur. Bu müddet zarfında konuda bazı ilaveler yaparım. Bazı kısımlarını atarım, çıkarırım.”

Reşat Nuri Güntekin’in Edebi Kişiliği (Özet)

• Yazın yaşamına 1918’de, Cemal Nimet takma adıyla yazdığı “Harabelerin Çiçeği” adlı romanı ve “Eski Ahbap” adlı öyküsüyle başlamıştır.
• Asıl ününü “Çalıkuşu” adlı romanıyla kazanmıştır. Bu romanın merkezine, Anadolu’da yaşamayı seçen idealist, aydın Türk kadınını yerleştirir. Sanatçı, romanı “İstanbul Kızı” adıyla oyun olarak yazmış; ancak savaş koşullarında sahneleme olanağı bulamayınca “Çalıkuşu” adıyla roman olarak yayımlamıştır. Türk edebiyatında gerçekçi romana yönelimin ilk örneklerinden olan bu roman; dili, anlatımdaki rahatlığı, duygusal yanlarıyla uzun yıllar güncelliğini koruyan bir yapıt olmuş; “Yaprak Dökümü“, “Dudaktan Kalbe” ve “Akşam Güneşi” romanları gibi, bu yapıtı da sinema ve televizyon filmi olarak uyarlanmıştır.
• İlk dönem romanlarında yeni kurulmakta olan devletin toplumsal sorunlarını gerçekçi biçimde gözlemlemekten geri kalmamış, ikinci dönem romanlarında bütünüyle bozulan insani ilişkileri ve ahlak yapısını ele almıştır.
• Romanlarında güçlü bir gözlemciliğe dayanan realizm ve canlı bir üslup vardır.
• Kahramanları genellikle tek boyutludur. Ruh tahlillerinde başarılıdır.
• Yapıtlarına konuşma dili egemendir.
• Mizaha daha geniş yer verdiği öykülerinde de aşk, yalnızlık, fedakârlık, dostluk, ihanet gibi temaları işlemiştir.
• Yıllarca Anadolu’nun birçok yerini gezmiş; bu geziler sayesinde, Anadolu’nun sosyal ve kültürel yaşamıyla ilgili gözlemler yapmış, bu gözlemlerini “Anadolu Notları” adlı yapıtında toplamıştır.
• Çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanan öykü, roman ve oyunlarında kendi adının yanı sıra “Hayrettin Rüştü, Mehmet Ferit, Sermet Ferit” gibi takma adlar kullanmıştır.

Reşat Nuri Güntekin’in Eserleri

ROMAN:

• Çalıkuşu (1922)
• Gizli El (1924)
• Damga (1924)
• Dudaktan Kalbe (1925)
• Akşam Güneşi (1926)
• Bir Kadın Düşmanı (1927)
• Yeşil Gece (1928)
• Acımak (1928)
• Yaprak Dökümü (1930)
• Kızılcık Dalları (1932)
• Gökyüzü (1935)
• Eski Hastalık (1938)
• Ateş Gecesi (1942)
• Değirmen (1944)
• Miskinler Tekkesi (1946)
• Harabelerin Çiçeği (1953)
• Kavak Yelleri (ölümünden sonra 1961)
• Son Sığınak (ölümünden sonra 1961)
• Kan Davası (ölümünden sonra 1962)

ÖYKÜ:

• Gençlik ve Güzellik (1919)
• Roçild Bey (1919)
• Eski Ahbap (1919)
• Tanrı Misafiri (1927)
• Sönmüş Yıldızlar (1928)
• Leyla ile Mecnun (1928)
• Olağan İşler (1930)

TİYATRO:

• Hançer (1920)
• Eski Rüya (1922)
• Ümidin Güneşi (1924)
• Gazeteci Düşmanı-Şemsiye Hırsızı-İhtiyar Serseri (Üç oyun birarada, 1925)
• Taş Parçası (1926)
• Hülleci (1926)
• Bir Köy Hocası (1928)
• Babür Şah’ın Seccadesi (1931)
• Bir Kır Eğlencesi (1931)
• Ümit Mektebinde (1931)
• Felaket Karşısında-Gözdağı-Eski Borç (Üç oyun birarada, 1931)
• İstiklal (1933)
• Vergi Hırsızı (1933)
• Bir Yağmur Gecesi (1943)
• Balıkesir Muhasebecisi (1953)
• Tanrıdağı Ziyafeti (1955)
• Yaprak Dökümü (ölümünden sonra 1971)
• Eski Şarkı (ölümünden sonra 1971)

GEZİ:

• Anadolu Notları (ilk cildi 1936; ikinci cildi 1966)

EĞİTİM:

• Dil ve Edebiyat: Türk Kıraati (1930)
• Fransızca-Türkçe Resimli Büyük Dil Kılavuzu (1935)

Eserleri ile ilgili bilgiler

Çalıkuşu (1922)

Önce İstanbul Kızı adıyla dört perdelik bir oyun olarak yazılmıştır. Darülbedayide oynanması reddedilince Reşat Nuri tarafından romana dönüştürülmüştür. Romanın asıl konusu aşk olsa da Anadolu’nun yoksulluğu, geri kalmışlığı, batıl inançlarla sömürülen din gibi hususlar da ele alınmıştır. Romanın başkarakteri olan Feride; Anadolu’da yaşamayı seçen idealist bir öğretmeni simgelemektedir. Teyzesinin oğlu olan Kâmuran ile aralarında duygusal bir bağ gelişir. Kâmuran ve Feride evlenmeye karar verirler fakat tam düğün günü Feride, Kâmuran’ın Münevver adında bir kızla olan ilişkisini öğrenir ve evlilikten vazgeçerek tayinini ister ve Zeyniler köyüne gelir. Feride oldukça güzel bir bayandır, köyde kulağına gelen birtakım dedikodular yüzünden aslında babası gibi sevdiği Doktor Hayrullah Bey ile evlenir. Hayrullah Bey bir gün tesadüfen Feride’nin günlüğünü bulup okur ve günlükten Feride’nin hala Kâmuran’a âşık olduğunu öğrenir.

Gizli El (1924)

Birinci Dünya Savaşı sonrasında geçen, dönemin vurgunculuk istismarlarının, harp zenginlerinin ele alındığı yapıttır. Şeref, Doktor Cemil romanın önemli karakterleridir.

Bir Kadın Düşmanı (1927)

Reşat Nuri’nin mektup biçiminde kaleme aldığı tek romanıdır.

Yeşil Gece (1928)

Romanın başkarakteri, bir eğitimci olan Şahin’dir. Laik düşünce ile dinsel düşünce arasındaki gerilimin Anadolu’daki yansımaları anlatılmıştır. Bir “polemik romanı” olarak değerlendirilmiştir. İdeolojik bir romandır.

Acımak (1928)

Romanın başkarakteri aynı zamanda bir ilkokul öğretmeni olan Zehra’dır. Zehra, babasının ölümünün ardından onun anı defterini bulur. Zehra, kendisini çok erken yaşta yatılı okula verdiği için babasına karşı hep öfkeli olmuştur. Zehra, bulduğu anı defterinde aslında bu öfkenin ne kadar yersiz olduğunu görecektir. Zehra, anı defterinden ailenin annesinin olumsuz tavırları yüzünden yıkıldığını öğrenmiştir. Ve babasının bu yüzden onu yatılı okula gönderdiğini daha iyi anlayan Zehra, babasına karşı taşıdığı öfke için pişmanlık duymuştur.

Yaprak Dökümü (1930)

Batılılaşmanın yanlış anlaşılması, ahlâkî prensiplere aykırı olarak alınan kararlar neticesinde bir ailenin çöküş süreci anlatılmıştır. Romanın başkarakteri Ali Rıza’dır. Ali Rıza, idealize edilmiş bir tiptir.

Kızılcık Dalları (1932)

Tanzimat Fermanı ile kaldırılmış olan esirlik kurumu ele alınmıştır.

Eski Hastalık (1938)

Gelenek ile modern hayat çatışmasının ele alındığı bir romandır. Daha sonra Eski Şarkı adı ile oyunlaştırılmıştır.

Harabelerin Çiçeği

Cemil Nimet imzasıyla yayımlamıştır. Bursa anılarına dayanan bir romandır. Reşat Nuri’nin ilk roman denemesi olması açısından önemlidir.