Divan Edebiyatında Sâde ve Süslü Nesir

Nesir Nedir?

Manzum (şiir biçiminde) olmayıp ahenk ve belli bir ölçü ile sınırlanmayan, dil bilgisi kurallarına uygun düzyazı şeklindeki anlatım biçimidir.

Duygu ve düşünceleri, gramer kuralları çerçevesinde sözlü ve yazılı olarak anlatma yöntemi olan nesir, genelde vezin ve kafiyeli olan nazmın karşıtıdır.

Eski Türk (Divan) Edebiyatında iki türlü Nesir söz konusudur: Sade nesir ve süslü nesir.

Halkın konuştuğu dile bağlı kalan bu nesir, geniş halk kitlelerine ulaşmak, insanlara bir şeyler öğretmek ve onları eğitmek maksadıyla yazılan eserlerde kullanılmıştır.

Kur’an tefsirleri, hadis kitapları, dinî-destanî halk kitapları, folklorik halk hikâyeleri, halka yönelik tasavvufî eserler, Osmanlı tarihine ait destanî nitelikteki gazâvât-nâme, fetihnâme, tevârih-i âl-i Osman gibi eserlerin ve ahlak ve siyaset kitaplarının çoğu, hedef kitlenin beklentileri göz önünde bulundurularak didaktik (öğretici) veya folklorik üslupla kaleme alınmıştır.

Aşağıdaki eserleri, halk diliyle kaleme alındığı için sade nesir kapsamında değerlendirebiliriz.

• Seydi Ali Reis → Mir’âtü’l-Memâlik
• Evliyâ Çelebi →  Seyâhat-nâme
• Kâtip Çelebi’nin eserleri
• Peçevî Tarihi
• Fındıklılı Silahdar Mehmed Ağa Tarihi
• Koçu Bey’in Sultan İbrahim’e verdiği Arzlar
• Giritli Ali Aziz → Muhayyelât

Divan edebiyatında nesir denince “inşa” anlamındaki süslü nesir kastedilir.

Devlet büyüklerine sunulacak yazılarda, şair ve ediplerin birbirlerine yazdıkları mektuplarda, yazarların sanat güçlerini kanıtlamak istedikleri dibace ve mukaddimelerde ve bazı edebî eserlerde genellikle süslü nesir tercih edilmiştir.

Süslü nesirlerde genellikle Arapça ve Farsça kelimeler ve bu dillerin gramer kurallarına göre oluşturulmuş tamlamalar ve anlam grupları kullanılır.

Süslü nesirlerde anlam ve sözle ilgili sanatlara bolca yer verilir.

Benzer seslerle oluşturulan secîler sayesinde bir ritm ve ahenk elde edilir.

Süslü nesrin ilk örneklerine 15. yüzyılda rastlanmaktadır.

Süslü nesrin ilk temsilcisi sayılan ve bu nesrin en güzel örneklerini sunan Sinan Paşa yapmacıklığa kaçmadan Arapça ve Farsça kelimeler kullanarak edebiyat dilinin söz dağarcığını zenginleştirmiştir (Sinan Paşa -Tazarru-name).

Süslü Nesrin Önemli Temsilcileri

• Tursun Bey
• İbni Kemâl
• Âşık Çelebi
• Sâlim
• Hoca Sadettin
• Safâyi
• Kara Çelebizâde Abdülaziz
• Raşit
• Veysî → Dürretü’t- Tâc (Siyer kitabı),  Münşeat
• Nergisî → Hamse
• Nâbî → Veysi’nin Siyer’ine yazdığı zeyl ve münşeatlar

Ayrıca bakınız-> Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı) Biçimleri ve Nesir Yazarları