Türkçede Tekil-Çoğul Adlar, Topluluk Adları ve Görevleri

Tek bir varlığı anlatmaya yarayan addır.

• çiçek,
• taş,
• çocuk,
• öğrenci,
• Atatürk,
• Ankara,
• üzüntü,
• ülkü,
• sevgi…

Birden çok varlığı anlatmaya yarayan addır. -lar/-ler ekiyle adlar çoğullanır.

• dersler,
• çiçekler,
• taşlar,
• öğrenciler,
• ülküler,
• üzüntüler,
• okullar,
• tarlalar…

Türkçede bütün sözcükler tekildir. Ad soyundan olan sözcüklerle eylemlerin üçüncü kişileri -ler ekiyle çoğullanır. -ler eki, kalın hecelerden sonra büyük ünlü uyumuna göre kalınlaşarak -lar olur:

evler, ağaçlar, bunlar, çalışkanlar, sözler, girerler, ahlar, eyvahlar, yazıklar, okuyorlar, anlatsınlar, birinciler, kazananlar, geldiler…

Çoğul Ekinin Diğer Görevlerde Kullanılışı:

♦ Çoğul eki -ler, öz anlamından sıyrılarak adlara aile anlamı katar:

• Oğuzlar, Selçuklular, Osmanlılar, Gazneliler…

♦ I., II. kişilere ait iyelik eki almış soydaşlık adlarından sonra gelen -ler, çoğulluk anlamından sıyrılarak o soydan olanların birkaçını, hepsini ya da evlerini anlatmaya yarar:

• Dedemler gelecek.
• Dayımlar çağırıyor.
• Ablanlara gidelim mi?…

♦ Tümleyeni (tamlayanı) düşmüş ad tamlamalarında, tümlenene getirilen -ler eki, kimi durumda, sonuna geldiği sözcüğün değil tümleyenlerin çoğul olduğunu göstermeye yarar:

• Üç kardeş, kapı önünde oturup annelerini bekliyorlar.
• Her şeylerini sattılar. Ellerinde bugün bir tek evleri var.
• Pek çok sıkılmışlardı. O akşam bir tek liralarıyla ancak ekmek alacaklardı.
• Bir inekleri, üç keçileri, iki koyunları var…

♦ Çoğul ekinin abartma anlamında kullanıldığı da olur:

• Kanlara boyanmak
• Çocuğu güneşlerde gezdirmek
• İşini gücünü yüz üstü bırakıp Afrikalara gitmek
• Ben seninçün al kanlara boyandım.
• Hasta ateşler içinde yatıyor.
• Dünyalar kadar malı var…
• Yağmurlar yağdı, gök gürledi ve yıldırımlar sakladı bir kâfirî kubbeye yıldırım indi.(Aşıkpaşazade Tarihi, XV.)

♦ -ler çoğul ekinin yüceltme için, saygı için, nezaket için tekil kişilere ilişkin eylemlere ve adlara getirildiği de görülür:

• Sayın bay evdeler mi?
• Daha dönmediler mi?
• Biraz önce valideleri hanımefendiyi gördüm…

♦ -ler eki, “bir” belgisiz sıfatıyla “zaman, vakit” sözcüklerinden oluşan tamlamalara gelince geçmişe yönelik sürerlik ayırıntısı katar:

• Bir zamanlar biz de gençtik.
• Bir vakitler gezilere çıkmayı severdik…

♦ -ler çoğul eki, sonuna geldiği adlara, kimi kez “aşağı yukarı, ona yakın…” gibi anlamlar katar:

• Cem, altı yaşlarında bir çocuktur.
• O sıralarda ben de okula yeni başlamıştım.
• Saat iki sularında (sıralarında) sizi evinizden aradım…

♦ -ler + i birleşik eki sabah, akşam, gündüz, gece, yaz, bahar, öğle gibi belirli zaman adlarına; “her” belirtme sıfatının anlamını katar ve onları belirteç yapar:

• Sabahları (her sabah) erken uyanırım.
• Geceleri (her gece) uyku girmez gözüme.
• Yazları (her yaz) yaylaya çıkar, kışları (her kış) ovaya inerler…

Ordu, bölük, dizi, sürü, sınıf… sözcükleri birer addır ve tekildir. Bunların öteki tür adlarına benzemeyen yanları şöyle gösterilebilir:

“Koyun”, tür adıdır. Tekil kaldıkça bir tanedir. Oysa tür adı ve tekil olan “sürü”de birçok tekler vardır.

Topluluk adları da öbür tür adları gibi çoğullanır: ordular, bölükler, sınıflar, tamlamalar, sürüler…

Not: Türkçede bir de “-ºz” ekiyle yapılan çokluk anlamı vardır ki bu gruptaki kelimeleri de Topluluk adı sayabiliriz.

• iki-z
• beş-iz
• dörd-üz