10. Sınıf Dil ve Anlatım Ders Notları
Onuncu sınıf programı üç üniteden oluşmaktadır. Bu üniteler anlatım türleri ve kelime çeşitleriyle ilgilidir.
Birinci ünitede; diğer derslerde yararlanılması düşünülerek “Sunum“, “Tartışma” ve “Panel” konuları ele alınmıştır.
İkinci ünite “Anlatım ve Özellikleri” adını taşımaktadır. Bu ünitede;
- “Anlatıma Hazırlık“,
- “Anlatımda Tema ve Konu“,
- “Anlatımda Sınırlandırma“,
- “Anlatımın ve Anlatıcının Amacı“,
- “Anlatımda Anlatıcının Tavrı“,
- “Anlatımın Özellikleri“,
- “Anlatımın Oluşumu” ve
- “Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması“
başlıkları altında öğrencilere anlatımla ilgili bilinç kazandırma, anlatımda nelerin nasıl etkili olduğunu seçilmiş metinlerden hareketle sezdirme amaçlanmıştır.
Sözlü ve yazılı anlatımda ele alınan temanın, belirlenen amaca uygun olarak sınırlandırılması gerektiği belirtilmiş; anlatımda tavrın önemi üzerinde durulmuştur. Ayrıca, metin parçalarının dil bilgisi ve anlamla ilgili hususlarla birleştiği gösterilmiş; bunları, öğrencilerin metinler üzerinde somut olarak görmeleri hedeflenmiştir. Böylece öğrencilerin, dil ve anlatım birliklerinin nasıl birleştiğini beceri düzeyinde özümsemeleri amaçlanmış ve ses, kelime, cümle ve paragrafla metnin nasıl düzenlendiği gösterilmiştir. Öğrencilerin okuyarak özelliklerini belirledikleri yazılar aracılığıyla bir metni açık, akıcı, duru ve yalın kılan hususları görme, anlama imkânı bulmaları; bunların belirtilen başlıklarla ilgili olarak sıralanan kazanım, etkinlik ve açıklamalar aracılığıyla beceriye dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Bu ünitede ayrıca anlatım türleri gruplandırılmıştır. Bunların edebî türler veya metin türleri olarak bilinen yazıları oluşturan birimler olduğu belirtilmiştir. Böylece metinlerin farklı anlatım türlerinin bir tema etrafında birleştirilmesi sonucu oluştuğu gösterilmiştir.
Üçüncü ünitenin konusu “Anlatım Türleri“dir. Bu ünitede aşağıdaki konular yer almaktadır:
1. “Öyküleyici (Hikâye Edici) Anlatım – isim”,
2. “Betimleyici (Tasvir edici) Anlatım – Sıfat”,
3. “Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım – Zamir”,
4. “Destansı Anlatım, Emredici Anlatım – Fiil/Fiilimsi” ,
5. “Öğretici Anlatım, Açıklayıcı Anlatım, Tartışmacı Anlatım, Kanıtlayıcı Anlatım– Zarf”,
6. “Düşsel Anlatım, Gelecekten Söz Eden Anlatım – Edat ve Bağlaç”,
7. “Söyleşmeye Bağlı Anlatım, Mizahî Anlatım – Ünlem”.
Bu ünitede anlatım türlerinin özellikleri, okunan metinlerden hareketle belirlenmiş; hazırlanan kazanımlar, önerilen etkinlikler ve verilen açıklamalarla önce bu anlatım türleriyle oluşmuş yazıları anlamak sonra da onlardan hareketle öğrencilere yazma becerileri kazandırmak hedeflenmiştir. Ayrıca bu ünitede; seçilen ve yazılan metinler üzerinde dil bilgisi çalışmalarının uygulamalı yapılması planlanmıştır.
Anlatım türleri başlığı altında, metinde kendi içinde bütünlüğü olan anlatım birimleri söz konusu edilmiştir. Belli bir düzen içinde bir araya gelerek metin türlerini oluşturan bu birimlerin özelliklerini ve işlevlerini kavramadan metinleri incelemek, anlamak ve değerlendirmek son derece güçtür. Çünkü bu birimler, cümle ile metin türü arasında yer almaktadır. Bir hikâyede, bir mektupta veya başka bir metin türünde bu anlatım türlerinden birkaçı iç içe girerek metni oluşturur. Yazı yazmak veya metinleri çözümlemek için bu anlatım türlerinin özelliklerini ve kullanıldıkları yerde yüklendikleri işlevleri bilmek gerekir.
Bu sınıfta, anlatım türlerinin yanında kelime çeşitlerinin de anlatım türlerine örnek olarak verilen metinlerden hareketle kavratılması amaçlanmıştır. Ders içi ilişkilendirmeler ilgili yerlerde gösterilmiştir.
Kaynak: MEB Ortaöğretim Dil ve Anlatım Dersi 10. Sınıflar Öğretim Programı
